فارس تمامیتچیلری نین ایرانیت مقوله لری
بیلیندیگی کیمی وطنداشلیق و میللت مقوله لری ایکی بیربیرلریندن آیری مقوله لردیر. وطنداشلیق مقوله سی اینگیلیس دیلینده citizenship (شهروندلیک حاققی و تابعیت حاققی) دئییمینی ایفاده ائتدیگی حالدا، میللت آوروپا دیللرینده Nation خالق دئییمینی ایفاده ائتمکده دیر. خالق/ میللت ائتنیک آچیدان اورتاق دیل، مدنیت، گله نک و گؤره نک و جوغرافی بؤلگه نی اولوشدوران توپلوم آنلامی داشییار. بو باخیمدان بعضی تمامیتچی گؤروش صاحابلاری نین فیکیرلرینی نظردن کئچیرمک پیس اولماز دئیه دوشوندوک. بو آرادا مرتضا ثاقب فر آدلی موألیف "ناسیونالیسم ایرانی و مساله ی میلت ها در ایران" آدلی بیر مقاله یازمیش. بو مقاله نین بعضی پاساژلارینی گؤزدن کئچیرمک پیس اولماز دئیه دوشونوروک. مرتضا ثاقب فر یازیر:
"الف) ناسيوناليسم در ايران ...در اروپا ... همراه با رشد بورژوازي و تشكيل فرمانروايي‌هاي بزرگتر و يگانه‌تر كه اغلب و به طور طبيعي متشكل از مردمي با زبان‌ها، آداب و عادات و... يگانه‌اي بودند، مفهوم ملت در ذهن اروپايي شكل گرفت. حال آن كه در ايران، اين مفهوم به دليل ديرينگي، «ملت» از ديرباز در آگاهي ايراني وجود داشته است." (1)
اوسته گؤروندوگو کیمی مرتضا ثاقب فر آوروپاداکی مودئرن میللیت آنلاییشی نی اورتاق دیل، گله نک و گؤره نک (آداب و رسوم) و ساییر لره نیسبت وئرمه نی قبول ائدرکن ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللت آنلاییشینی "ایران ممالیکی محروسه سی" سونرا رضاخان میرپنج واسیطه سی ایله دگیشدیریلمیش "ایران" آدی ایله دویونله مگه چالیشیر. بو آرادا مودئرن میللت مقوله سی بیر یانا قایدیریلمیش اولاراق و یئرینی فارس تمامیتچیلیگینه بوراخمیش اولور. بو مسئله ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللتلرین ایستکلری ایله دئییل، بیر سایدا پان ایرانیست و باستانگرای خیالاتچیلاری نین خیاللارینداکی یئریتدیکلری تئوریلره اساسلانیر. مرتضا ثاقب فر گئنه ده یازیر:
" مفهوم ملت، همانند هر مفهوم و نيز هر نهاد اجتماعي، زاده‌ي آگاهي اجتماعي معيني است، و بنابراين مسبوق و مشروط به آن آگاهي است. در بيش‌تر دانشنامه‌ها، به تعريف‌هايي مشابه درباره‌ي ملت برمي‌خوريم با اين خصوصيات كلي كه: جماعتي از انسان‌ها كه در يك سرزمين زندگي مي‌كنند، خاستگاه مشتركي دارند، از ديرباز منافع مشتركي داشته‌اند، داراي آداب و رسوم مشابهي هستند، زباني همسان دارند و غيره. البته اين شرط‌ها براي تشكيل ملت لازمند ولي كافي نيستند. داشتن سرزميني واحد، زباني يگانه و آدابي همسان، خود به خود ملتي را پديد نمي‌آورد مگر آن‌كه آن جامعه به وجود خويش به عنوان يك ملت آگاهي يافته باشد. بايد جامعه، خود به اين نتيجه رسيده باشد كه اعضايش خاستگاه مشترك دارند، از ديرباز منافع مشتركي داشته‌اند و به طور كلي هويتي معين دارند، نه آن كه «پژوهش‌گر» بعداً چنين نتيجه‌اي بگيرد. هرگاه ملتي در تاريخ خود، ادبيات خود، هرگونه نوشته و سند و حتا سنگ نبشته‌اي و به خصوص كتاب ديني خود ـ در صورتي كه داشته باشد ـ از خويشتن به عنوان ملتي نام برد، معلوم مي‌شود صاحب آگاهي ملي است ولاغير. پس با آن كه در سراسر تاريخ در سراسر كره زمين، قوم‌هايي با نژادها، زبان‌ها، اقتصاديات، اعتقادات و حتا سرزميني يگانه وجود داشته‌اند، آنها را نمي‌توان «ملت» ناميد. (1).
اوسته گؤروندوگو کیمی مرتضا ثاقب فر مودئرن میللت مقوله سینی من ده ائشیتمیشم دئیه قلمه آلدیغی حالدا بو مسئله نین کیفایت قدر قودرته صاحیب اولماسینی عئلم و بیلیم ایله اساسلی دئییل، فارسلیق سیاستینه اساسلانمیش تاریخ بیلگی سی دئیه یالان پالان گؤز بویامالاردا اؤز عکسینی تاپمیش اولور. بو دا تمامیتچی و باستانگرایلارین واقعیتلر قارشیسیندا دیزه چؤکمه حئکایه لری ساییلمالیدیر. بونلار واقعیتلره تسلیم اولماق یئرینه عوام ساخلانیلمیش خالق کیتله سی بو مسئله نی درک ائتمیش دئییل دئیه، ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مسئله سینی "ایران" آدی و "ایران میللتی" ایله دوگونله مگه چالیشیرلار. مرتضا ثاقب فر گئنه ده یازیر:
".. در ايران، آگاهي به وجود خويشتن به عنوان يك ملت چنان ريشه كهني دارد كه تاريخ آن به اوستاـ كتاب ديني باستاني ايرانيان ـ باز ميگردد. در اوستا از قوم ايراني، زبان ايراني و نيز كشور «ايران‌ويج» با شاه ـ پيامبراني معين نام برده مي‌شود كه آرمان‌هاي ديني‌ـ ملي ويژه‌اي را دنبال مي‌كنند. و در متون ديني زرتشتي و نيز شاهنامه‌ي فردوسي پيوسته با واژه‌ي ايران و ايران‌شهر برخورد مي‌كنيم."(1)
اوسته کی ایفاده لری بیر اؤنجه کی پاراقرافداکی ایفاده لر ایله قارشیلاشدیردیقدا مرتضا ثاقب فر ذات عالی نین "ناسیونالیسم ایرانی و مساله س میلّیت ها در ایران" مقوله سی بیر ایلوسیون Ilusion (اؤزونو آلداتما) ماهیتیندن باشقا هئچ نه ایفاده ائتمز. دئمک، ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر بوگونکو وارلیقلارینی و اؤز کئچمیشلرینی فارس باستانگرایلاری اؤنه سوردوکلری "دین باستانی ایرانیان... اوستا، زبان ایرانی.. ایرانویج ... دینی زرتشتی ... شاهنامه فردوسی... ایرانشهر" عوامفریبلیک ایفاده لری ایله ایضاح ائتمک ایسترلرسه، "... مساله میلیت ها در ایران" دئییمینه هانکی حاجت گؤرونر؟ ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مسئله سی ایستر فارسنامه یازانلارین و فارس باستانگرایلاری نین اویدوردوقلاری دین باستان ایرانیان... اوستا، زبان ایرانی... ایرانویج.. دینی زرتشتی... شاهنامه فردوسی.. ایرانشهر، ایسترسه ده بوگونکو فارس دیل و مدنیتی اساسلاریندا دئییل، ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مسئله سی، موختلیف دیل و مدینتلره اساسلانمیش میللیتلرین مسئله لریدیر. مرتضا ثاقب فر گئنه ده یازیر:
"... بنابراين، ممكن است آگاهي قبيله‌اي ايلات كوچرو و قبايل چادرنشين مهاجم به كشورهاي همسايه‌ي خويش، در حدي ابتدايي به آگاهي قومي تحول يافته باشد، اما نه به آگاهي ملي، حتا غلبه بر يك ملت در يك سرزمين يگانه از سوي قوم يورشگر، و تشكيل دولتي از سوي قوم مهاجم، كافي نيست كه قوم اخير به آگاهي ملي دست يابد مگر آن كه اولاً اين آگاهي را در خود داشته باشد و ثانياً داراي فرهنگي برتر باشد تا بتواند ملت شكست خورده را همراه با فرهنگي كه دارد در خود تحليل برد. تجربه‌ي تاريخي يورش‌هاي تركان و مغولان و تاتاران به ايران نشان ميدهد كه آنها به رغم پيروزي‌هاي خود، هيچ گاه نه خواستند (زيرا چنين آرماني در آگاهي‌شان وجود نداشت) و نه ميتوانستند به آگاهي ملي دست يابند، زيرا در برابر آگاهي ملي ايران قرار گرفتند كه از فرهنگي پرمايه‌تر، نيرومندتر و سابقه‌اي كهن‌تر برخوردار بود. از همين‌رو، آنها با وجود پيروزي، خود را جزئي از ملت ايران شمردند و در فرهنگ و آگاهي ملي ايراني ادغام شدند. "(1)
اوسته کی ایفاده لری نظره آلدیقدا فارس راسیستلیگی اورتایا چیخیر. بو راسیستلیک "فرهنگی برتر.. فرهنگی پرمایه تر، سابقه ای کهن تر" ایفاده لری بیچیمینده اورتایا چیخیر. بو وارساییملارا اساساً فارس فرهنگی و دیلی تورک دیل و مدنیتیندن اوستون ساییلمالی، فارسلار یئرلی باشقا میللتلر ایسه بو ممالیکی محروسه یه سونرادان گلمیش و قوناقلار ساییلمالی، فارسلارین کئیفلری ایستمزسه، فارس اولمایان میللیتلری یاشادیقلاری تاریخی اراضیلریندن ائشیگه سالابیمه لیدیرلر. بو تمامیتچی و راسیستی تئوریلره اساسلاناراق ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان دیل و مدنیتلرین دیرچلمه سینه فارس شوونیستلری و راسیستلری ایجازه وئرمیرلر. مرتضا ثاقب فر بو مسئله لری گونون موضوعسو ائدرکن 300 ایل عرب دیل و مدنیتی ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم اولدوقدان سونرا فارس دیلی نئجه و هانکی یوللار ایله ایران ممالیکی محروسه سینه گلمه مسئله سینی قلمدن دوشورموش گؤرونور. بیلیندیگی کیمی فارس دیلی سامانلیلار زامانی بوخارا و سمرقند آراسینداکی کیچیک بؤلگه ده دانیشیلارکن قزنه لی سلطان محمودلار حیمایتینده دری (فارس) دیلی افغانیستاندا دیرچلمگه باشلامیش سلجوق اوغوللاری واسیطه سی ایله ایران ممالیکی محروسه سینه گتیریلمیش بیر دیلدیر. تورک شاهلاری الی ایله ایران ممالیکی محروسه گتیریلمیش بیر دیلی داها اوستون سایان ذات عالیلر بو دیل و مدنیتی بو ممالیکی محروسه یه گتیرن ذات عالیلری داها مدنیتلی، داها اوستون حئساب ائتمه لی ایدیلر. آنجاق راسیستلیک سؤز قونوسو اولدوقدا راسیوناللیق و حئسابگرلیک اوزاغا بوراخیلمیش اولار. مرتضا ثافب فر گئنه ده یازیر:
"اعراب نيز با آن كه افزون بر جنگ افزار به سلاح عقيدتي و ديني نيز مجهز بودند، يعني آرماني كامل داشتند، از آنجا كه در برابر آگاهي ملي نيرومند ايراني قرار گرفتند، موفق به سركوب آن نشدند. حال آن كه در جاهاي ديگر مانند مصر و فنيقيه و شمال آفريقا، كامياب گشتند و امروز از مردم كهن آن سرزمين‌ها و تمدن‌هاي باستاني ايشان، «به عنوان ملت» كمتر نشاني بر جا مانده است." (1)
گؤروندوگو کیمی میللی مسئله سؤز قونوسو اولدوغو اوچون فارس نژادپرستلیگی مرتضا ثاقب فرین قلمینده "آگاهی ملی" قالیبینده اورتایا چیخیر. بیلیندیگی کیمی 300 ایل عربلر ایران ممالیکی محروسه سینه حؤکومت ائتدیکلری زامانلار بوتون اثرلر هامیسی عربچه یازیلمیش. سلجوق تورکلری نین ایران ممالیکی محروسه سینه آخیشی ایران ممالیکی محروسه سینده عرب خلیفه لیگینه سون قویاراق فارس دیلی دیوان ساحه سینده ایشلنمگه باشلاماسینا باخمایاراق دینی ساحه 1530 اینجی ایللره دک یالنیز عربجه یازیلیب یارادیلمیشدیر. شاه طهماسب صفوی تبریزده حاکیمیته گلدیکدن سونرا قم شهریندن شیعه لیگی یایماق اوچون عربچه شیعه لیک ریساله سی نی دیوانداکیلار اوچون فارسچایا ترجومه ائتدیرمیشدیر. بئله لیکله فارسجا داها آرتیق یاییلماغا باشلامیشدیر. دئمک، فارس دیلی نین دیوان دیلی اولماسی و یاییلماسی فارسلارین میللی بیلینجلری ایله دئییل، تاریخی بیر شانس کیمی فارس دیلی تورک سلاله لری نین مرحمتی ایله قارشیلاشماسیندا بو مسئله ایضاحینی تاپمالیدیر. مرتضا ثاقب فر ایران ممالیکی محروسه سینده میللیتلر مسئله سی اوزره یازیر:
" اما بررسي «مساله‌ي مليت‌ها» در ايران را درحد بضاعتي كه دارد وظيفه‌ي خود مي‌بيند كه پرسش‌هاي اساسي زير را مطرح كند:
1. تاريخچه‌ي طرح «مساله‌ي مليت‌ها و خلق‌ها» در ايران: مسال‌هاي به نام خلق‌ها و مليت‌ها در ايران، به صورت «نظري» نخستين بار توسط كمونيست‌ها مطرح شد و بعدها ايران‌شناسان شوروي نيز، 29 مليت گوناگون در ايران كشف كردند! پيش از آن، دولت انگلستان «عملاً» با نفوذي كه توسط مأموران و جاسوسان خود، مانند سراسر خاورميانه، در ميان عشاير و ايلات به ويژه در مناطق مركزي و جنوبي ايران داشت، هر چند گاه بنا به مصالح سياسي روز خود و در رقابت با روسيه‌ي تزاري و مشاهده‌ي لزوم تزلزل در دولت ايران و باج‌خواهي از آن، به تحريك جدايي‌خواهي در ميان عشاير و حتا استان‌ها مي‌پرداخت. پس از جنگ جهاني دوم نيز در موارد گوناگون از جمله هنگام بروز غائله‌ي آذربايجان و كردستان، در مواد 6 و 7 طرح محرمانه‌اي كه براي كنفرانس مسكو با شركت سه دولت شوروي و انگليس و امريكا تهيه شده بود، از «اصلاح مقررات انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي» و «استعمال زبان‌هاي اقليت تركي، عربي و كردي» سخن به ميان آمده بود." (1)
اوسته گؤروندوگو کیمی مرتضا ثاقب فر ایلک اولاراق ایران ممالیکی محروسه سینده میللی مسئله نین وار اولدوغونو واقعیت دئییل، کمونیستلره نیسبت وئرمگه چالیشیر. آنجاق کمونیستلیک و جاهان وطنلیگین میللت مقوله سی ایله اویمازلیغینی نظره آلمازدان ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مسئله سینی سؤویئتلربیرلیگینده کی ایران شناسلارا نیسبت وئرمگه چالیشیر. بو آرادا مرتضا ثاقب فر روسیه اوریئنتالیستلری نین دیلچیلیک باخیمیندان قلمه آلدیقلاری موختلیف ائتنوسلاری دیل بیلیم آچیسیندان دئییل، سیاست آچیسندان و یالانچی (باخ اوسته: 29 ملت گوناگون در ایران کشف کردند!) اولدوقلارینی ایفاده ائتمگه چالیشیر. مرتضا ثاقب فر سونرا ایران ممالیکی محروسه سینده کئچمیشده کی تاریخی اولایلاری نظره آلاراق ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مسئله سینی اینگیلتره دؤولتی و سؤویئتلربیرلیگینه نیسبت وئرمگه چالیشیر. بو مسئله ده باش توتمادیغی اوچون آذربایجان تجددودلوک حرکتی نین نتیجه سی اولان "انجمنهای ایالتی و ولایتی" مسئله لرینی سؤویئتلربیرلیگی، اینگیلتره و آمریکا بیرلشمیش شتاتلارینا نیسبت وئرمگه چالیشیر. بو ایتتیهاملارا باخمایاراق یئری گلدیکده آذربایجان مشروطه قهرمانلاری نین دالیندا فارس شوونیستلری گیزلنمگه چالیشاراق ایران ممالیکی محروسه سینده آذربایجان میللی مسئله سی نین اولمادیغی ایددعا ائدیرلر. دئمک، ایران ممالیکی محروسه سینده میللی مسئله یوخدورسا، نه اوچون بو مسئله نین وارلیغینی دانماق اوچون مرتضا ثاقب فرلر یالانلاری پالان ائتمگه چالیشیرلار؟ مرتضا ثاقب فر گئنه ده یازیر:
"... راديوي لندن از اواسط دي‌ماه 1324ـ يعني فقط چند هفته پس از اعلام «جمهوري خودمختار آذربايجان» ـ به دفاع از آن پرداخت و پيوسته درباره‌ي «محق بودن» فرقه‌ي دموكرات داد سخن مي‌داد (17، ص 218). سرلشگر ارفع، كه به دوستي با انگلستان شهرت دارد، در كتاب خاطراتش از قول يك ديپلمات انگليسي مي‌نويسد، انگليسي‌ها قصد داشته‌اند ايران را به جمهوري‌هاي مختلف كردستان، مازندران، گرگان، گيلان، آذربايجان، خوزستان، بختياري، فارس و غيره تقسيم كنند. و هدف آنها «كمك به اقليت‌هاي ملي كه زيرستم ملي فارس‌ها مي‌زيسته‌اند» بوده‌است (26، صص 51 و 349). "(1).
اوسته گؤروندوگو کیمی میللی مسئله نین صورتینی سیلمگه چالیشان مرتضا ثاقب فر ایران ممالیکی محروسه سینده بیر سیرا ائتنوسلارین آدینی سیرالاماغا چالیشماسینا باخمایاراق ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مسئله سینی اینگیلتره دؤولتینه نیسبت وئرمگه چالیشمیشدیر. بیلیندیگی کیمی رضا میرپنج خاریجی عامیللر او جومله دن اینگیلتره و روسیه واسیطه سی ایله قاجار ممالیکی محروسه سینده کی حاکیمیتی چئویره رک فارسلیق حاکیمیت ائتمه سیستیمی نی قورماغا چالیشمیشدیر. رضا میرپنج ائتدیگی ظولملر نتیجه سینده ایران ممالیکی محروسه سی نین موختلیف یئرلرینده بو مسئله خالق اعتیراضینا یول آچمیشدیر. بئله لیکله اؤز ایستعمارچی چیخارلارینی بؤلگه ده قوروماغا دوشونن اینگیلتره گوجلری اوزون موددت ایچره اؤز چیخارلارینی سؤویتلر قارشیسیندا تأمین آلتینا آلماق اوچون فیکیرلر یئریتمیشلرسه، بو مسئله ایران ممالیکی محروسه سینده کی ائتنوسلارا عایید دئییل، ایستعمار گوجلرینه آلت اولموش فارس شوونیستلری بو مسئله یه مسئولیت داشیمالیدیرلار. بیلیندیگی کیمی آذربایجان فداییلری تجددودلوک و دئموکراسی اوغروندا ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم اولموش قاجارلار علیهینه ووروشدوقلاری زامان فارس میللیتچیلری قاجار شاهلیغینی حاکیمیتدن سالماق اوچون خاریجی دؤولتلرین سفیرلیکلرینه پناه آپاراراق حاکیمیتی فارسچی قووه لره وئردیرمک اوچون بست اوتوروروق دئیه دیلنچیلیک (گئدالیق) ائتمگه چالیشمیشلار. مرتضا ثاقب فر گئنه یازیر:
".. نطق آشكار ارنست بوين، وزير خارجه‌ي دولت كارگري وقت بريتانيا در مجلس عوام در همان سال كه راجع به «اقليت‌هاي زير ستم ملي» در ايران بحث مي‌كند و نگران است كه «قانون اساسي سال 1906 ايران هرگز به موقع اجرا گذارده نشده است ... [ تا] مسائلي از قبيل مساله‌ي زبان را كه اهميت حياتي دارد، مورد دقت و حل و فصل قرار دهد» و غيره، مبين سياست علني انگلستان در اين زمينه است (17، صص 77 و 275)." (1)
گؤروندوگو کیمی حقوق بشر مقوله سی اوزره خاریجی گوجلر فارس شوونیستلری و تمامیتچیلریندن داها اینسانجا داورانماغا چالیشیرمیشلار. بورادا مرتضا ثاقب فر ایشاره ائتمک ایستمه دیگی مقوله مشروطه زامانی نظره آلینمیش "انجمنهای ایالتی و ولایتی" موضوعلارینی ایچرمکده دیر. مرتضا ثاقب فر گئنه ده یازیر:
"مساله‌ي «خلق‌هاي ايران» و به‌خصوص «خلق آذرباريجان»، نه در زمان مشروطيت و قيام سرداران بزرگي چون ستارخان و باقرخان يا هنگام شورش خياباني مطرح شد و نه در كنگره‌ي اول حزب كمونيست ايران در انزلي، هيچ سندي از اين كنگره (كه كساني چون سيد جعفر جوادزاده ـ پيشهوري ـ و سلطانزاده و حيدر عمو اوغلي در آن شركت داشتند) در دست نيست كه حاكي از اين امر باشد. اما مسلم است كه اين مساله در كنگره‌ي دوم (كنگره‌ي اروميه) پيشنهاد شد و اين كنگره در برنامه‌ي خود، به اصطلاح «مساله‌ي ملي» را نيز گنجانده بود، و در آن از «شعار حق ملل ايران بر استقلال كامل خود، حتا تا مجزا شدن از حكومت مركزي» حمايت مي‌شد. (20، شماره‌ي 4، سال اول) " (1).
بیلیندیگی کیمی ایران ممالیکی محروسه سینده خالقلار، میللی و مدنی آزادلیقلار مسئله سی آذربایجان انجمنی طرفیندن تکلیف اولموش "انجمنهای ایالتی و ولایتی" مقوله سینده اؤز عکسینی تاپیردی. آذربایجان تجددلوک حرکتی خاریجی عامیللر واسیطه سی ایله یئنیلگه یه اوغرایاراق فارس شوونیستلری نین حاکیمیته گلمه سی بو مسئله نین ایران ممالیکی محروسه سینده سیاسی چکی و اؤنم (اهمیت) داشیماسینا اولاناق وئرمه میشدیر دئیه دوشونمه لی ییک. او زامانکی ایران ممالیکی محروسه سی نین خاریجی ایشلر ناظیرلیگینه تمجیدالسطان یازدیغی مکتوبدا آذربایجان مجاهیدلرینه دئموکراسی و میللیتلر مسئله سینه موخالیف اولان گوجلرین داورانیشلارینی اؤیرنمک اولار، اوخویوروق:
" این فداییان ملت قریب پنجان نفر که به همراهی حضرت سردار ملی به طهران آمده ایم، گمان نمی کنیم که، از ورود الی امروز حرکاتی که موجب انزجار خاطر دولت و ملت بوده باشد از ما به عرصه بروز و حضور رسیده باشد. قریب سی کرور (15 میلیون) ملت ایران به علاوه اوروپاییان شاهد حال این فداییان ملت است که، چه اندازه زحمات کشیده و خدمات نموده ایم. نمیدانیم جه سبب شد که، این قسم موجب همه گونه بی مرحمتی های دولت و ملت واقع شدیم..... آیا ما بیچارگان غارت زدگان چه گناهی کرده ایم و چه جنایتی از ما بروز کرده بود، چه وقت دولت و اداره نظمیه از ما تفنگ خواستند از دادن آن مسامحه و تمرد کردیم، در مقابل این همه زحمات و خدمات که اظهرالشمس است به انواع عقوبات و بلیات گرفتار کردند..... خانه احسانشان آباد، رسم مهمان نوازی همین است؟ اگر مردم طهران روزها روزه میگیرند، ما بیچاره ها از مرحمت دولت و ملت شب و روز روزه میگیریم. از مال دنیا غیر از قرض برای ما چیز دیگر نگذاشتند.."(2). شئیخ محمد خیابانی زامانی آذربایجان میللی مسئله سینه گلدیکده او آذربایجان مسئله سینی رضاخان ایستیبدادینا قارشین "آزدیستان حؤکومتی" قالیبینده اورتایا قویموشدور. بونلارا باخمایاراق آذربایجان دئموکرات پارتیسی و ایران دئموکرات پارتیسی ایله قارداش پارتیلر اولدوقلاری اوچون ایران دئموکرات پارتی باشقانی احمد مخبرالدؤوله نین خیانتی نتیجه سینده شئیخ محمد خیابانی حرکتی یئنیلگه یه اوغرامیشدیر. ایران کومونیست پارتیسی نین قورولتایلاریندا میللی مسئله نین طرح اولوب اولمادیغی مسئله سینه گلدیکده بیلیندیگی ایران کومونیست پارتیسی نین بیرینجی قورولتایی 1920 (1299) ایل انزلی شهرینده حیاتا کئچمیشدیر (3). او تاریخده احمد شاه ایران ممالیکی محروسه سی نین شاهی، رضا میرپنج ایسه ساواش وزیری اولاراق حاکیمیت چئوریلیشینه حاضیرلانما چاغلارینی یاشاییردی (4). دئمک، رضاخان حاکیمیته گلمدن اؤنجه میللی ظولمون نه اولدوغونو دویمایان، آنجاق رضا خان یئریتدیگی شوونیستی و فاشیستی سیاست نتیجه سینده میللتلر مقوله سی نین اؤنم و اهمیتینی درک ائتمیش ذاتلار حیاتا کئچیرمک ایسته دیکلری ایکینجی قورولتایلاریندا 1927 (1306) ایلینده اورمیه شهرینده میللتلر مقوله سینی ده رضاخان علیهینه بیر عامیل کیمی اؤز پروقراملاریندا یئرلشدیرمگه قرار آلمیشلار. بو کومونیستلرین کؤنوللو اولاراق میللیتلر مقوله سی اوزره دوشوندوکلری اوچون دئییل، رضاخان حاکیمیتی گونو گوندن ایستیبدادینی آرتیراراق فرقلی دوشونن اینسان و تشکیلاتلارا میدانی داراتماسیندان ایرلی گلن بیر مسئله ایدی. ایران کومونیست پارتیسی نین ایکینجی قورولتاییندان سونرا کومونیست تشکیلات رضاخان طرفیندن باسقیلارا معوض قالاراق یوخلوغا دوغرو ایرلی لمیشدیر. بو مسئله دن 9 ایل کئچدیکدن سونرا 1934 (1313) اینجی ایل تقی ارانی قوروهو آدینا کامبخش و سیامک آدلی شخصلر کومونیست پارتیسینی بیر داها احیا ائتمگه چالیشمیشلار. بو تشکیلاتین خلفی حزب توده ایران دئیه فارس توده پارتیسی اولموشدور (3). اوسته کی مقامدا "سلطانزاده" آدیندان منظور ایران ممالیکی محروسه سی مطبوعاتیندا مشروطه زامانی سلطانزاده ایمضاسی ایله یازیلاری یاییلان محمد امین رسولزاده دیرسه، موألیفین ایفاده سی دوغرولاری عکس ائتمیر . محمد امین رسولزاده باکیدا ایران ممالیکی محروسه سیندن اولان آزادلیق سئون اینسانلار ایله سیخ ایلیشکیسی اولموش، فارس و عرب دیللرینی یاخشی بیلدیگی اوچون سوسیال دئموکراتلار کومیته سی طرفیندن بیر ناظیر کیمی رشت شهرینه گلمیش و هامانکی ایل تهرانی مشروطه موجاهیدلری آلماق عرفه سینده موجاهیدلر ایله بیرلیکده تهرانا گئتمیش و مشروطه اینقلابیندا کؤمکچی اولموش. محمد امین رسولزاده تهراندا ایران دئموکرات پارتیسینه عوضوو اولموش، سید محمد ابوالضیاء شبستری ایله "ایران نو" آدلی بیر درگی یایماقلا و چارلیق علیهینه یازیلار یازماقلا مشغول اولموش و ایران ممالیکی محروسه سی مطبوعاتیندا اؤزونه گئنیش رغبت قازانماسینا باخمایاراق روسیه دؤولتی نین تهران حاکیمیتینه خواهیشی اساسیندا محمد امین رسولزاده تهران حاکیمیتی طرفیندن (محمدولیخان سپهسالار باش وزیر اولدوغو زامان) ایراندان ائشیگه سالیناراق عثمانلی ممالیکی محروسه سینه گئتمک زوروندا قالمیش، اورادا جاوان تورکلره قوشولموش، 1910 اونجو ایل باکییا گئری قاییتمیش و موساوات پارتیسی نین قوروجوسو اولموشدور (5،5.1). محمد امین رسولزاده 1918- 1920 (انزلیده ایران کومونیست پارتیسی نین قورولتایی کئچیلن زامان) ایللری قوزئی آذربایجان جومهوریتی نین جومهور باشقانی اولموش و آذربایجان جومهورتی روسیه قیزیل اوردوسو طرفیندن یئنیلگه یه اوغرادیغی زامان توتولاراق جوزئف ایستالین نین ایستگی اساسیندا موسکووایا آپاریلمیشدیر (5.1). کئچمیشده فارس سولچوسو اولان مرتضا ثاقب فر یازیر:
"گروه بعدي كه به نام ماركسيست در ايران فعاليت مي‌كردند، گروه دكتر تقي اراني، دانشمند فرهيخته و با سواد، بود كه تا جايي كه من مي‌دانم در هيج جا در مورد وجود خلق‌هاي گوناگون در ايران، سخني ندارد. اراني در دفاعيه‌ي خود در زندان، همه‌جا از «ملت ايران» نام مي‌برد (1)
تقی ارانی تورک اولدوغونا باخمایاراق کومونیست اولمادان اؤنجه اؤزو بیر آریا راسیستی اولدوغونو آلمانیانین برلین شهرینده یاییلان فارس دیلینده کی فرهنگستان و ایرانشهر درگیلریندن اؤیرنمک اولار. تقی ارانی یازیردی:
"... در نواحی قفقاز به واسطهء استیلای روسها و تبلیغات ترکها تقریباً اثری از زبان شیرین فارسی نمانده... تبلیغات ملل دیگر زبان مارا از بین برد. پس مردان فداکار و ملیت دوست ما باید جان نثاری کرده برای تبلیغ زبان فارسی از فرستادن معلمین فارسی زبان و انتشار رساله های مجانی و ارزان در این نواحی خودداری نکنند. ... چنانکه در صفحات فوق شرح دادیم یکی از بزرگترین خدمات به زبان فارسی نوشتن قواعدی است که به طرز دستور زبانهای آریائی باشد" (6). اوسته کی مقاملار گؤروندوگو کیمی قافقاز جومهوریتلرینه باشدا قوزئی آذربایجان جومهوریتی اولماقلا ایشاره اولونور. تقی ارانی آریائی (!!) دیللرین قاعیده لرینه اؤزن گؤسترمگه چالیشاراق داها آریاچی اولماق اوچون اؤرنکلر وئرمگه چالیشیر:
"دانشستان= مدرسه عالی (اونی ورسیته)
دانشی= محصل در مدرسهء عالی
دبستان= مدرسهء ابتدایی و متوسط
دبستانی = محصل دبستان
ببخشید، پوزش= پاردون، معذرت می خواهم
سپاس گزارم، سپاس دارم= مرسی، متشکرم ..."(6)
اوسته کی کلمه دوزتمه لره باخدیقدا تقی ارانی تکلیف ائتدیگی "دانشستان" یئرینه "دانشسرای، دانشگاه" "دانشی (!!)" یئرینه "دانشجو" کلمه لری تقی ارانی ذات عالیه تای اولموش و اؤز کیملیک و منلیگیندن اوزاقلاشمیش صادق رضازاده شفق تبریزیلر طرفیندن فارس فرهنگیستانی اوچون تکلیف ائدیلدی و قبوللوق گؤردو. فارس فرهنگیستان تاریخینده اوخویوروق:" استادان راهنماي اين انجمن حسين گل‌گلاب، دكتر محمود حسابي و دكتر رضازادۀ شفق بودند. حاصل كار اين انجمن تا 1319 وضع و پيشنهاد حدود چهارصد واژه بود كه شماري از آنها هنوز در كتابهاي درسي دبيرستاني و دانشگاهي ديده مي‌شود" (7).
بو اوسته کی کلمه دوزتمه چابالاری عرب دیلیندن فارسچایا ادبیات، بیلیم و سیاست ساحه لرینه داشینمیش کلمه لره اوزره اولونموشدور. دئمک، شوونیستلیک و راسیستلیک دئییلدیکده یالنیز حاکیم شخص دئییل، اینسانلارین بئیینلرینه حاکیم اولموش و اونلاری فاشیستلیک داورانیشلارا زورلایان دوشونجه و فیکیرلر نظرده توتولور. بو باخیمدان کئچمیش 80 ایلده فارس شوونیستلیگینی ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم ساخلاماقدا بوتون علم و بیلیم ساحه لرینده امک وئرمگه چالیشان ذاتلارین، کیمسه نین میللی منسوبیتیندن آسیلی اولمایاراق دانیلماز سهمی اولموشدور. تقی ارانی ایکینجی مقاله سینده، "آذربایجان یا یک مسئله حیاتی و مماتی ایران" مقاله سینده یازیر:
"آذربایجان ... روح ایرانی را در ادوار مختلفه به عالمیان نشان داده ثابت نموده است که این نژاد دارای احساسات و ذوق مخصوصی است که نظیر آن در ملل دیگر کمتر مشاهده می شود. این ناحیه که از ازمنهء قدیمه مسکن آریان نژاد و یکی از مهمترین مهدهای تمدن ایرانی بوده آثاری به ظهور رسانده که الحق باید تمام آریانهای دنیا بدان افتخار کنند. .. بدبختانه پس از حملهء وحشیانه مشرق و تسلط قوم خونخوار مغول که شنایع اعمال آنها از صفحهء تاریخ محو نشدنی است، در قسمت عمدهء آذربایجان اهالی زبان خود را فراموش نموده، نظر به اینکه هلاکوخان مراغه را پایتخت خود کرده بود، به زبان ترکی متکلم شده اند... سربازان مغول بودند که حمله می کردند . چون خونخوار بودند غالب می شدند. ... چون عده شان نسبت قلیل بود در میان ملل دیگر مستهلک می گشتند و فقط چون غالب بودند زبان آنها در میان مردم معمول می گشت، به قسمی که اهالی آسیای صغیر که امروزه ادعای ترکی می کنند قسمت عمده ترک نیستند، بلکه ایرانی و یونانی و عرب و ارمنی و رومی و غیره هستند که خود را ترک تصور می کنند و در حقیقت عده ترکهای حقیقی در آنجا کم است"(8)
اوسته کی ایفاده لر تقی ارانی نین او زامانلار بیر آریا نژاد(!!!) پرست و راسیست اولدوغونو اورتایا قویور. تقی ارانی آریا راسیستیلیگینه قاپیلدیغی اوچون تورک و موغول آراسیندا هئچ بیر فرق قویماق ایسته میر. تقی ارانی راسیستلیک تئوریسیندن یولا چیخاراق شرقلی اینسانلاری "وحشیان مشرق!!" دئیه بیر کیسه یه دولدورماغا اونلارین اوزرینده وحشیلیک دامغاسی وورماغا چالیشیر. بئله لیکله دیل باخیمیندان آزلیق چوخلوق ایچره اریمک یئرینه چوخلوغون آزلیق ایچره اریمه مسئله سی نی ایددعا ائتمیش اولور. تقی ارانی بیر آددیم داها ایلری آتاراق تورکیه جومهوریتینده تورک اولمادیغینی و اونلارین اصلیتی "ایرانی، یونانی، عرب، ارمنی و رومی" اولدوقلارینی ایددعا ائدیر. گؤروندوگو کیمی میللتلری اولوشدوران دیل و مدنیت مقوله لری راسیستلرین دیققت نظریندن یانا قایاراق نژادپرستلیک تئوریسی گؤزلرینی توتموش اولور. تقی ارانی آذربایجانلیلارین تورک اولمادیقلارینا داییر یازیر:
"جز اینکه هلاکوخان دو روز در آذربایجان اقامت گزیده، باعث تغییر زبان اهالی گردیده دلیل دیگری برای ترک بودن آذربایجان دارید؟ و این واضح است که عدهء سربازان مغول که از آذربایجان عبور کرده اند نسبت به عدهء نفوس آن ایالت به قدری کم بوده که نمی توانسته است در نژاد دخالت کلی حاصل کند. با این شرح انصاف باید داد که سلب شرافت ایرانی بودن و نسبت ترک بودن به یک نفر ایرانی ظلم است"(8)
اوسته مرتضا ثاقب فر قلمه آلدیغی تقی ارانی نین "ملت ایران" ایفاده سی اوسته کی یازیلاردا دا اؤز عکسینی تاپمیش اولور. بئله لیکله تقی ارانی دوشونجه و فیکیر باخیمیندان کومونیست اولماغا چالیشسا دا، میللی بیلیبنج باخیمیندان آریانژادچیلیق تئورسیندن اوزاقلاشما قابیلیتینده اولمامیش گؤرونور. تقی ارانی گئنه یازیر:
"بلی آذربایجانیها اگر زبان فارسی را هم ندانند مانند طفلی که زبان مادری خود را ندانسته، ولی علاقهء روحی به او دارد خودشان را نثار خاک پاک مادر عزیز خود یعنی ایران خواهند کرد... در اینجا اقرار می کنیم که ما تکاهل کرده در ترویج و تبلیغ زبان و تمدن خود (9) کوتاهی کرده ایم و اگر بیشتر مسامحه کنیم بیشتر دوچار اشکال خواهیم شد، ولی این مطلب ابداً نمی تواند دلیل بر ترک بودن اهالی قسمت عمده ای از نواحی ایران بشود. ... ترکها وقتی که به ایران آمدند وحشی بودند و ایرانیها آنها را به مذهب اسلام در آورده، لباس تمدن را به تن آنها پوشاندند و تنها ملتی که به این قوم وحشی تمدن را آموخت ایرانیها بودند. بنابر این افراد حق شناس ترک باید حقوق ایرانیان را همواره در نظر داشته، در جادهء تمدن آنهارا استاد خود بدانند.... امروز عثمانی به مناسبت حسن موقع طبیعی خود ترقی کرده و شاید متبکر باشد، ولی نباید فراموش کرد که اگر وحشی ترین ملت هم در چنین محلی که دارای موقعیت بسیار طبیعی و سیاسی است و نظر تمام ملل متمدنهء دنیا متوجه آنجاست، سکنی گرفته بود ترقی می کرد و ترکها خیلی دیرتر از مدتی که لازم بود متمدن شدند"(8)
گؤروندووگو کیمی آذربایجانلیلار فارسچا بیلمدیکلری حالدا تقی ارانی پسیکولوژی خیالاتیندان یولا چیخاراق (10) آذربایجانلیلاری دیلسیز بیر اوشاغا بنزتمگه چالیشیر، اونلار فارسچا بیلمدیکلری حالدا اونلاری ایرانی آدی آلتیندا فارسلیغا قوربان وئرمگه چالیشیر. تقی ارانی نین دیلسیز دئدیگی مقام معصوم اوشاق دئییل، اوسته کی ایفاده لردن ده گؤروندوگو کیمی "وحشی و وحشیلیک" مقوله سی نی نظرده توتور. گؤروندوگو کیمی آوروپادا او زامانلار مود اولموش راسیستلیک تئوریسی تقی ارانیلری مفلیس دوروما سالاراق اونو بیر مئیمون کیمی آوروپاداکی راسیستلری یانسیلاما مقامینا دوشورموش. دئمک، تقی ارانی ایران ممالیکی محروسه سینده تورک ائتنوسونون وار اولدوغونو قبول ائتمه سینه باخمایاراق اونلارین فارسلار طرفیندن اهلی اولدوقلارینی و مدنیت گئییمی گئدیدیکلرینی ایددعا ائتمگه چالیشیر. تاریخی فیکیر باخیمیندان بو یوخسوللوق کومپلئکسینه قاپیلمیش تقی ارانی، احمد کسروی، بابک امیر خسرویلر، خلیل مکی، صادق رضازاده شفقلر و مینلر جه باشقالاری فارس شوونیستلرینه هانکی ایدئولوژیده اولدوقلارینا باخمایاراق پادوچولوق ائتمه نی اؤزلری اوچون تقی ارانی ده ایفاده ائتدیگی کیمی بیر "حق شناسلیق" وظیفه سی حئساب ائتمیشلر. بو حق شناسلیق تقی ارانی نین آشاغیداکی ایفاده لرینده اؤز عکسینی تاپمیش اولور:
".. اگر بعضی از اشخاص بی اطلاع با اطلاق اسم ترک به عده ای از ایرانیها آنها را ننگین کنند بر خلاف سیاست ترکیه رفتار کرده اند و جز تولید نفرت نتیجهء دیگری نخواهند گرفت. بنابر این دولت عثمانی باید از این قبیل اشخاص جاهل جلوگیری کرده نگذارد که ملت ترک را منفور سه میلیون ایرانی آذربایجان بشود. ما در اینجا توجه تمام ایرانیان را به این نکته مهم جلب می نماییم که مسئله آذربایجان یکی از مهمترین قضایای حیاتی و مماتی ایران است و بر هر ایرانی واضح است که این ایالت برای ایران حکم سر را دارد ... شاهنشاهان صفوی که از این خاک برخاستند ... اگر زحمات پادشاهان این سلسله نبود امروز ایران وجود نداشت و هر قطعهء آن در تحت تسلط یکی از دول همجوار بود.... پس در این مسئله باید افراد خیر اندیش ایرانی فداکاری نموده برای از بین بردن زبان ترکی و رائج کردن زبان فارسی در آذربایجان بکوشند. مخصوصاً وزارت معارف باید بکوشد عدهء زیادی معلم فارسی بدان نواحی فرستاده، کتب و رساله ها و روزنامجات مجانی و ارزان قیمت در آنجا انتشار دهد و خود جوانان آذربایجانی باید جانفشانی کرده متعهد شوند تا می توانند زبان ترکی تکلم نکرده، به وسیلهء تبلیغات عاقبت وخیم ان را در مغز هر ایرانی جایگیر کنند.
به عقیدهء من اگر اجباری کردن تحصیلات در سایر نقاط ایران برای وزارت معارف ممکن نباشد، در آذربایجان به هر وسیله ای که باشد باید این اجرا شود، زیرا این امر نه فقط برای توسعهء معارف ایران بلکه از نقطه نظر سیاسی هم یکی از واجب ترین اقدامات است"(8).
اوسته کی مانقورتلاشمیش شخصلره بنزرلری نظره آلاراق آینده مجلله سینده راسیست محمد افشار یزدیلر ایران ممالیکی محروسه سینده کی تورک منلیگی و کیملیگینی یوخ ائتمک اوچون رضاخانا خط وئرمگه چالیشیردی. بئله لیکله آذربایجانلیلاری ایجباری فارسلاشدیرمانین یانی سیرا آذربایجان شهر، کند، داغ، داش و چایلاری نین آدی فارس آدلاری ایله دگیشدیرمک مسئله سی، تقی ارانی نین عاقبت وخیم دئدیگی مسئله نین قارشیسینی آلماق اوچون پلانلار حیاتا کئچیریلدی. احمد کسروی ده تورک آدلارینی دگیشدیرمک اوچون فارس شوونیست و راسیستلرینه کؤمک الینی اسیرگمه دی و اوسته لیک شهریاران گمنام کیتابیندا قوزئی آذربایجانین کئچمیشینی فارس دیل و مدنیتینه باغلاماغا چالیشدی. مرتضا ثاقب فر ذات عالی یازیر:
" گفتني است در كشوري مانند روسيه‌ي تزاري كه هر كس مي‌داند چه ملل گوناگوني از ترك و تاجيك و اوكرائيني و قرقيزي و مغولي گرفته تا فنلاندي و ايراني و تاتار و غيره در زير سلطه‌ي آن به سر مي‌بردند، و در مورد ستم ملي در آنجا خود لنين مي‌گفت: «ستمي كه حكومت تزاري به اهالي مستعمرات وارد آورد در تاريخ جهان نظير ندارد» و آنجا را «زندان ملت‌ها» مي‌ناميد، درست در چنين جايي لنين به دستاويز وحدت طبقه‌ي كارگر حتا با تشكيل حكومت فدرال و از آن بالاتر با «خودمختاري فرهنگي» كه منشويك‌ها و بونديست‌ها (يعني اعضاي جامعه‌ي كارگري يهوديان روسيه و لهستان و ليتواني) طرفدار آن بودند، به شدت مخالفت مي‌كرد (در كنفرانس 1912 وين). استالين بعدها از اين نيز پا فراتر نهاد و در كنفرانس‌هاي تهران، يالتا و پوتسدام به جاي كلمات «شوروي»، «ارتش شوروي»، «مردم شوروي»، «خلق‌هاي شوروي»، «ما شوروي‌ها»، همه جا از «روسيه»، «ارتش روسيه»، «مردم روسيه»، «ما روسها» استفاده مي‌كرد" (1)
اوسته روس چارلیغینداکی میللیتلری سرگیله مگه چالیشان مرتضا ثاقب فر نه اوچون ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلری گؤرمزدن حرکت ائدیر؟ مرتضا ثاقب فر روس چارلیغینی سرگیله مکله فارس سول مئاب تشکیلاتلارینی داها شوونیست اولماغا زورلاییر می، یوخسا کومونیستلر فارس شوونیسمینه اؤنم وئرمدیکلرینی اورتایا قویماغا چالیشاراق میللی مسئله نین وار اولدوغونو دانماق ایسته ییر می؟ مرتضا ثاقب فر گئنه ده یازیر:
"... در طرح برنامه‌ي حزب توده‌ي ايران مصوب پلنوم هفتم و هنگام اعلام وحدت فرقه‌ي دموكرات و حزب توده چنين آمده است: «ايران كشوري است كثيرالمله... حزب توده طرفدار اتحاد خلق‌هاي ايران براساس موافقت داوطلبانه‌ي آن‌هاست و معتقد است (براي تحقق چنين هدفي) ستم ملي ريشه كن شود. و مجله‌ي دنيا در توضيح همين مصوبه مي‌نويسد: «ميهن ما كشوريست كثيرالمله. در آن خلق‌هاي گوناگوني مانند ايراني‌ها [!!] آذربايجاني‌ها، كردها، بلوچ ها، تركمن‌ها، عرب‌ها و غيره ... زندگي مي‌كنند.» (20. شماره‌ي 3، سال اول، ص 15)" (1)
دئمک، فارس توده پارتیسی نین لور، گیلک، طالیش، مازندرانی و ساییر ائتنیکلری فارس حئساب ائتدیگی دئییل، آذربایجانلیلاری، کوردلری، بلوچلاری، تورکمنلری و عربلری فارس قلمه آلمادیقلاری مرتضا ثاقب فرلری ناراحات ائتمیش مقامدا یئر آلیر. بیلیندیگی کیمی توده پارتیسی "تمامیت ارضی" طرفداریدیر. خالقلارین داوطلبانه بیرلیگی اؤنه سورولمه سینه وایددعا اولونماسینا باخمایاراق خالقلارین موستقیل حاکیمیت قورمالاری تمامیت ارضی طرفداری اولان توده پارتیسی اساسنامه سینده اؤزونو دوغروتمور. مرتضا ثاقب فر میللی مسئله نین وار اولدوغونو ایران کومونیست پارتیسی و اونون یانچیلاریندان نقل قول ائتمکله دانماغا چالیشدیقدان سونرا ایران ممالیمکی محروسه سینده فارس دیلی اوزره یوغونلاشماغا چالیشاراق روسیه ده چاپ اولموش فرهنگلر واسیطه سی ایله فارس دیلی نین رضامیرپنج و فارس شوونیستلری طرفیندن ایران ممالیکی محروسه سینی تحمیلی بیر دیل اولماسینی حاقلی گؤسترمگه چالیشیر. مرتضا ثاقب فر یازیر:
"2. زبان فارسي: فرهنگ فلسفي چاپ شوروي در تعريف زبان مي‌نويسد: «زبان پديده‌اي است اجتماعي كه در طول تكامل توليد اجتماعي پديد مي‌آيد و جنبه‌ي پرهيزناپذير اين فرايند است». (مأخذ 32) اين نقل قول من به آن دليل نيست كه كاملاً با اين تعريف، به‌خصوص برداشتي كه ماركسيست‌ها از «توليد اجتماعي» دارند موافق باشم، بلكه بدان منظور است كه از همان ديدگاه چپ، مساله‌ي زبان فارسي و سير تحول آن را بشكافم. حال بايد ديد طبق اين تعريف، رابطه‌ي زبان فارسي با تاريخ ايران چيست. يعني آيا مثلاً مانند زبان روسي طي 70 سال با زور به بقيه‌ي مليت‌ها تحميل شده، يا فراورده‌ي تحولي تاريخي در درون يك ملت واحد است؟ در اين زمينه مدارك زبان‌شناسي به زبان فارسي فراوان است كه به چند تايي از آنها در مآخذ ما اشاره شده است." (1)
بیلیندیگی کیمی ایسلام ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم کسیلدیکدن سونرا 300 ایله یاخین عرب دیل و مدنیتی بو ممالیکی محروسه یه حاکیم اولموش. بو ایللرده علمی، فلسفی و تاریخی اثرلر یالنیز عرب دیلینده یازیلمیش. بوگون ده دینی اثرلرین بؤیوک بیر بؤلومو قم شهرینده عرب دیلینده یازیلیر. فارس دیلینی ایران ممالیکی محروسه سینه تورک شاهلاری گتیرمیش و اؤزلرینه دیوان دیلی ائتمگه چالیشمیشلار. بونلارا باخمایاراق میللیت مقوله سی فرانسه نین بؤیوک اینقلابیندان (1789) سونرا اورتایا چیخماغا باشلامیش و ایران ممالیکی محروسه سی کئچمیش تاریخینده 3 دیلده (دیوان دیلی فارسچا، دین دیلی عربچه و قوشون دیلی تورکچه) ایداره اولموش. آنجاق خاریجی عامیللر واسیطه سی ایله رضاخان ایش اوستونه گلدیکدن سونرا فارس دیلی بو ممالیکی محروسه ده فارس اولمایان توپلوملارا تحمیل اولماغا باشلامیشدیر. بو فارس دیلی نین تحمیل اولماسینی اوسته تقی ارانی کیمی آذربایجانلی شخصلرین ده یازیلاریندا گؤرمک اولار. بونلار تاریخ بیلگیسی یوخلوغوندان حیماقت و میللی تئرور قارشیسیندا دوروش گتیرمه یه رک فارس شوونیستلری اوچون خوش خیدمتلیک ائتمگه چالیشمیشلار. دئمک، فارس دیلی نین ده تحمیل اولماسی روس دیلیندن آرتیق قدیم دئییلدیر. میللتلشمه سورجی باشلادیقدان سونرا ایستعمارچی گوجلر اللری آلتیندا توتدوقلاری خالق کیتله سی نین یئر آلتی قایناقلارینی سورکلی (داواملی) چالیب چاپماق اوچون اونلاری میللی اریتمه سیاستینه تابع توتموشلار دئیه دوشونمه لی ییک. مرتضا ثاقب فر گئنه یازیر:
"... خاورشناسان، زبان‌ها و گويش‌ها و نيمه زبان‌هايي را كه از فتح اسلام تاكنون در ايران رواج داشته‌اند، «ايراني جديد» مي‌نامند. مهم‌ترين آن زبان «دري» است كه از سده‌ي سوم هجري، هم‌زمان با قيام ملي ايرانيان عليه اعراب، به عنوان زبان رسمي و ادبي ايران معمول شده و وسيله ارتباطي در سراسر كشور بوده است. خاستگاه اين زبان را شمال شرقي ايران، يعني خراسان، مي‌دانند (4، ص 24)." (1)
اوسته گؤروندوگو کیمی فارس دیلی نین وارلیغی قدیم خوراسان دئدیکلری بوخارا و سمرقند اطرافیندا اولموش. تورک سلاله لری واسیطه سی ایله دری/ فارسچا بیر دیوان دیلی ائدیله رک ایران ممالیکی محروسه سینه گتیریلمیشدیر. مرتضا ثاقب فر گئنه ده یازیر:
".. بدين ترتيب مي‌بينيم زبان كنوني كه به آن پارسي يا فارسي گفته مي‌شود، زبان قوم يا ملت يا «خلق»! خاصي از ايران نيست، بلكه شاخه‌اي است از زبان‌هاي ايراني كه در بخشي از ايران در حدود 1400 سال متداول بوده است و طي هزار سال گذشته در اثر تحولات تاريخي در سراسر ايران رواج يافته است و فرهنگ آن سرشار است از واژه‌هاي گوناگوني كه از ساير شاخه‌هاي زبان ايراني ميانه به آن افزوده شده و آن را غني‌تر ساخته است." (1).
مرتضا ثاقب فر، داریوش همایون و امیر حسین خنجیلرین دئدیکلرینه و باشقاً فارس شوونیستلری نین ایددعا ائتدیکلرینه اساساً فارسچا بیر ائتنیک و میللت ایران ممالیکی محروسه سینده یوخدورسا، دئمک لاتین دیلی کیمی فارسچانین دا سیاسی یاشاییشی سون گونلرینی سورمکده دیر. بیلیندیگی کیمی کئچمیش زامانلاردا لاتین دیلی ده آوروپاداکی میللتلر اوچون دینی، بیلیم و یازیشما دیلی اولموشدور. آلمانلی مارتین لوتئر انجیل کیتابینی 1543 ایلینده آلمان لهجه لریندن اولان هانوفئر لهجه سینه ترجومه ائتمکله زامان گئدیشی ایله بو لهجه آلمانلار آراسیندا ادبی دیل اولماغا یول آچمیشدیر (11). بونلارا باخمایاراق بیز فارسلاری دا بیر میللت حئساب ائدیر و اونلارین دیلینی لاتین دیلی کیمی اؤلو بیر دیل دئییل، اؤزلری اوچون داها زنگین اولماسینی آرزو ائدیریک. آنجاق فارس شوونیستلیگی و فاشیستلیگی قارشیسیندا اؤز نیفرتیمیزی دونیا ایجتماعیتینه بیلدیرمک ایسته ییریک. فاشیستلیک مسئله سی هر بیر توپلوم اوچون آرزو ائدیلمزدیر. مرتضا ثاقب فر یازیر:
"... بنابراين، ادعاهاي آقاي دكتر جواد هيات كه «سياست شوونيستي و انحصارطلبانه رژيم پهلوي بر اين بود كه همه مردم ايران را يك‌باره و يك‌پارچه فارسي زبان كند و از آنها يك ملت واحد ... بسازد... (و در زمان پهلويان) مردم از نخستين حقوق انساني يعني تعليم و تعلم و تكلم و تحرير به زبان مادري محروم ماندند» (ص 261 به نقل از مأخذ 8) نه تنها در مورد امروز و رژيم پهلوي درست نيست، بلكه انكار تاريخ ايران، روحيه‌ي مردم ايران و تاريخ زيان فارسي و تمام حقايق تاريخي است كه قبلاً بيان شد." (1)
مرتضا ثاقب فر واقعیتلر یالانلاماغا چالیشارکن رضا میرپنجین ایجتماعیته دیکته ائتدیگی "زبان واحد، ملت واحد و کشور واحد" شعارینا هانکی جاوابی وئره بیلر مسئله جاوابسیز قالیر. فارس شوونیسمی دوغرو دئییلسه تقی ارانیلر آذربایجانلی نین تورکچه یازیب اووخوماسینی نه اوچون "عاقبت وخیم" دئیه فارسلیق اوچون قلمه آلمیش؟ بو مسئله تقی ارانیلرین بئیینلری نین فارس شوونیستلری طرفیندن یویولماسیندان و اونلارین سارساقلاتیمالاریندان خبر وئرمیر می؟ کاظیم زاده ایرانشهر، سید حسن تقی زاده، احمد کسرویلری هانکی آلداتماجالار اساسیندا اؤز منلیک و کیملیکلرینه فارس راسیستلری دوشمن ائتمگه چالیشمیشلار؟ مرتضا ثاقب فرین اوسته ایفاده ائتدیگی " زبان كنوني كه به آن پارسي يا فارسي گفته مي‌شود، زبان قوم يا ملت يا «خلق»! خاصي از ايران نيست" مقوله سی بو ذاتلاری اؤز منلیک کیملیکلرینه دوشمن کسدیرمیش می، یوخسا فارسلار اصیل نژاددان اولدوقلاری اوچون بدل نژادلاری فارس اولماغا زورلانمیشلار می؟
قایناقلار:
1 مرتضا ثاقب فر: ناسيوناليسم ايرانی و « مساله‌ی مليت‌ها » در ايران:
http://www.mirfetros.com/Saghebfar.html
2 عرضحال سواران و همراهان آقای سردار ملی، نمره 8809 ، موخه 14 شوال 1328 (پنجشنبه 19 نوامبر 1909)، گنجینه اسناد سال اول، دفتر دوم، تهران 1370(1991).
3 محمد علی عموئی در اجلاس دفتر "ادوار تحکیم وحدت":
http://www.rahetudeh.com/rahetude/Amuyi/HTML/amuyi-tahkim-1.html
4 رضا خان 1299 اینجی ایلین ایسفند آیی نین اوچونده حاکیمیت چئوریلیشینه باش وورموش.
5 حسین علمی: وارلیق ژورنالی، تهران، قیش 1372 (1994) نمره 90-3، صحیفه 9-15 و 107.
5.1 میرهدایت حصاری: وارلیق ژورنالی، تهران پاییر 1372 (1994)، صحیفه 32.
6 تقی ارانی: درباره زبان فارسی و آذربایجان: ا- زبان فارسی: مجلهء ایرانشهر، چاپ برلین، سال 1924 (1303) شماره 5/6 صحفات 355- 365. بو مقاله و "آذربایجان یا یک مسئلهء حیاتی و مماتی ایران مقاله سینی، راسیست محمود افشار یزدی نین اوغلو ایرج افشار سیستانی فارس شوونیستلیگینه بیر وسیله کیمی قلمه آلاراق آذربایجان دیل و مدنیتی علیهینه توپلامیش کیتابیندا ایجتماعیته تحویل وئرمگه چالیشمیشدیر: ایرج افشار: زبان فارسی در آذربایجان، تهران 1989 (1368)، صحیفه 117- 126.
7 تاریخچه فرهنگستان زبان و ادب فارسی: فرهنگستان اوّل،: http://persianacademy.ir/tarikhche.htm#mm1
8 2- آذربایجان یا یک مسئلهء حیاتی و مماتی ایران: مجله فرهنگستان شماره 5، چاپ برلین 1924 (1303)، صحیفه 247-254، گئنه باخ: ایرج افشار: زبان فارسی در آذربایجان، تهران 1989 (1368)، صحیفه 126 – 133.
9 بورادا تقی ارانی نین "زبان و تمدن خود" دئدیگینده فارس دیل و مدنیتی نظرده توتولور.
10 تقی ارانی فارس دیلینده بیرینجی پسیکولوژی کیتابینی 1927 (1305) اینجی ایلی "پسیکولوژی یا علم روح" آدی آلتیندا ایجتماعیته تقدیم ائتدی.
11 مارتین لوتئر 10.11.1483 ایلینده آیس لئبئن Eisleben شهرینده (هارچ Harz و ائلبه Elbe آراسیندا) دونیایا گؤز آچدی. 1501- 1505 ایللرینده ائرفورت Erfurt شهرینده تحصیل ائتدی. 02.07.1505 تاریخینده دین خادیمی اولدو. 1512- 15017 ایللرینده ویتتئنبئرگ Wittenberg اونیوئرسیته سینده الهیات پروفسورو اولدو . 1534 اینجی ایل اینجیل کیتابینی لاتینچه دن آلمان دیلینه ترجومه ائتدی. بئله لیکله آلمان دیلینی دینی عیبادتلرده ایستیفاده اولونماسینا یول آچمیش و زامان گئدیشی ایله آلمان دیلی دونیا دیللری ساحه سینه قالدیریلمیش اولدو. بو باخیمدان آلمان میللتی دین خادیمی اولان مارتین لوتئر ذاتلارا اولدوقجا بورجلودور. داها آرتیق بیلگی اوچون باخ: http://www.luther.de/leben/
ایشیق سؤنمز 16.04.2006