آذربایجان تجددودلوک حرکتیندن ایران ایسلام جومهوریسینه کئچیت یوللارا باخیش!

بیلیندیگی کیمی آذربایجان تجددود حرکتی تهرانین اتابک باغیندا خاریجی عامیللر و اونلارین نؤکرلری  طرفیندن بوغولدوقدا و ایستیبدادا اوغرادیقدان سونرا ایران ممالیکی محروسه سینه ایدئولوژیک باخیمدان فارس میللتچیلیگی و شوونیستلیگی ایستعمار اساسیندا اؤز آغیرلیغینی گونو-گوندن داها آرتیق قویماغا باشلامیش. بئله لیکله ایرانلی اولماق فارس و فارسلیق ایله برابر و عینی آنلامی داشییار کیمی ایران ممالیکی محروسه سینده یانسیماغا باشلامیش. بونلارا باخمایاراق شئخ محمد خیابانی باشچیلیغی ایله تبریزده باشلامیش آزادیستان حرکتی آذربایجان اوچون میللی حاقلارین آلینماسی و ایران اوچون دئموکراسی شعارینی عمله کئچیرمک بیر باشلانیش اولموش. فارس شوونیستلری بو حرکتی بوغماق اوچون ایران دئموکرات پارتیسی (1) آدی نین دالیندا گیزله نه رک بو پارتی نین مسئولو مخبرالسلطنه نی شئخ محمد خیابانی یه بیر واسیطه کیمی گؤندره رک آزادیستان حؤکومتینی مغلوبیته اوغراتمیشلار. مسئله بونلا دا سونا چاتمایاراق اؤز میللی کیملیک و تاریخ بیلینجیندن یوخسول اولان آذربایجانلیلار او جومله دن احمد کسرویلر، تقی ارانیلر فارسلیق مقوله سینی اؤز کیم اولدوقلارینا داها اوستون توتماغا باشلامیشلار.

بونلارا باخمایاراق ایکینجی دونیا ساواشی نتیجه سینده دوغولموش شراییطدن سید جعفر پیشه وری فایدالانیب تهراندان تبریزه گله رک آذربایجان دئموکرات پارتیسینی یاراتماقلا آذربایجان میللی حؤکومتینی قورماغا باشارابیلمیش. آذربایجان دئموکرات فیرقه سی نین 12 شهریور بیانیه سینده  ایران ممالیکی محروسه سی قورونماق شرطی ایله آذربایجانا موختاریت باشقا ویلایتلره دئموکراسی آرزوسوندا (2) اولماسینا باخمایاراق تهران حاکیمیتی و فارس تشکیلاتلاری بو مسئله یه مثبت موناسیبت بیلدیرمک ایسته مه میشلر. شاهلیق تهران فارس حاکیمیتی دولاییلی اولاراق آذربایجان ایجتماعیتینی آلداتماق اوچون مشروطه حرکاتی زامانی مطرح اولموش "ایالتی و ولایتی انجمنلر" اساسیندا آذربایجان میللی مسئله سینه یاناشاجاغینی بیلدیرمیشدیر. پهلوی حاکیمیتنه موخالیف گؤرونمه گه چالیشان حزب ایران و حزب توده ایران تشکیلاتلاری ایلک اولاراق آذربایجان میللی مسئله سینه قارشین سوسمانی (هر بیر اولاسیلیق و ایمکان باخیمیندان) هر بیر مسئله یه داها اوستون حئساب ائتمیشلر. تهران حاکیمیتیندن آذربایجان محللی حاکیمیتی مثبت جاواب آلمادیقدا  جمیل حسنلی جنابلاری نین سند آرشیولریندن گلدیگی سونوجا نتیجه یه اساساً "یانوار  آیی نین 15 (1945) ده میللی مجلیس قانون اساسی لاییحه سی حاضیرلانماسی ایله باغلی قرار قبول ائتدی. سید جعفر پیشه وری باشدا اولماقلا 15 نفردن عیبارت قانون اساسی کومیسیاسی یارادیلدی. کومیسیایا دوکتور دیبایان، محمد عظیما، صادق پادگان، فریدون ابراهیمی، زین العابدین قیامی، خانم شمس جدّی، عبدالله رحیمی،  اسمائیل شمس، دوکتور جاوید، مهتاش، آتش بیات ماکو، سیمون مکرتچیان، خانیم عفیفه تورکی، عبدالعلی پنوهیده، شئیخ موسی کیانی کیمی شخصلر داخیل ایدیلر. بو کومیسیا بیر آی مدتینده قانون اساسی لاییحه سی حاضیرلاییب مجلیسه تقدیم ائتمه لی ایدی.  مجلیسی مؤسیسان تشکیلیندن قاباق لاییحه عوموم خالق مذاکیره سینه وئریلمه لی ایدی. قرارین اوچونجو بندینده گؤستریلیردی، کی قانون اساسی حاضیرلانان زامان آذربایجانین میللی، مدنی، سیاسی، اقتیصادی، ایجتماعی، وضعیتینی نظره آلماقلا یاناشی عوموم هر جهتدن ترقّی ائتمه سینی تأمین ائتمک اوچون خاریجی اؤلکه لرله آزاد علاقه و خوصوصی تیجارت رابیطه سی یاراتماق واسیطه لری لاییحه ده داها آیدین و داها آچیق بیر صورتده گؤستریلمه لیدیر" (3).

جمیل حسنلی جنابلاری نین آرشیوده کی تاریخی سندلر و ماتئریاللاردان گلدیگی قناعتینه گؤره "یانوار آیی نین 16-دا بو سند باش ناظیر پیشه وری، مجلیس صدری شبیستری، آذربایجان دئموکرات فیرقه سی نین صدر معاوینی صادیق پادگان، معاریف ناظیری بیریا، داخیلی ایشلر ناظیری جاوید طرفیندن ایمضالانمیشدی. سندین گیریش حیصصه سی بوتوولوکده ایرانداکی وضعیت، محاریبه دن سونرا دونیا یئنیلشمه پروسئسی نین باشلانماسی، آذربایجانین دا بو پروسه یه قوشولماسی، آذربایجان دئموکرات فیرقه سی نین یارانماسی، خالق کونقرئسی نین طلبلری و ساییره مسئله لره حصر ائدیلمیشدی. آذربایجان میللی مجلیسی نین و میللی حؤکومتی نین آتدیغی آتدیملار، تهرانا چوخ سایلی مراجعتلر و مرکزی ایران حؤکومتی نین آذربایجان موختاریتینه دوشمن موناسیبتی سندده گئنیش تحلیل ائدیلمیشدی. قانون اساسی کومیسیاسی یارادیلدیقدان بیر گون سونرا ایمضالانمیش بو سندین عومومی روحونو موختاریتدن موستقیللیگه کئچیدین ضروریلیگی تشکیل ائدیردی. اورادا گؤستریردی"(4):

"خالقین قانونی طلبلرینه جاواب وئرمک ایستمه گن مرکزی حؤکومت اساسی اولمایان »آذربایجان ایرانین آیریلماز حیصصه سیدیر« فیکیرینی تیکرارلاماقدادیر. بونونلا تهران حؤکومتی بیر داها تصدیق ائدیرکی، اونلار آذربایجان خالقی نین چوخ عصرلیک تاریخینی و میللی موجودلوغونو اینکار ائدیر، تئرور، یالان و بوهتان وسیطه سی ایله اونو میللی ظولم آلتیندا ساخلاماغا، بؤیوک میللی-دئموکرلتیک حرکاتینی قارالاماغا چالیشیر. اونا گؤره ده بیز میللی آزادلیغیمیزی تهران مورتجعلریندن قوروماق ایشینده یالنیز اؤز گوجوموزه آرخالانا بیله ریک. بونا یالنیز بیز بوتون خالقیمیزین بیرلشمه سی، دونیانین دئموکراتیک خالقلاری نین یاردیمی ایله نائیل اولابیریک. آذربایجان خالقی تهرانین هئچ بیر ایشتیراکی اولمادان اؤز میللی حؤکومتینی یاراتماق مجبوریتینده دیر. ایندی آرتیق بیزیم میللی موستقیللیگیمیز و میللی حؤکومتیمیز، شوبهه سیز کی، موجود اولان فاکتا چئوریلمیشدیر. ایندی بیز آذربایجانین هر گوشه سینده بؤیوک فعاللیغین و کؤکلو دگیشیکلیکلرین شاهیدی اولوروق. کؤهنه چوروموش دؤولت آپاراتی داغیلیر، اؤز یئرینی اؤلکه نین یئنی، جاوان قووه لرینه وئریر. شوبهه سیز کی، بئله وضعیت داوام ائدرسه، ایلک الوئریشلی ایمکان دوشن کیمی تهران بیزیم میللی موستقیللیگیمیزی قان دنیزینده بوغماغا چالیشاجاق، آذربایجاندا دئموکراتیک حرکتی لغو ائتمک اوچون هئچ بیر جینایتدن چکینمه یه جک. اونا گؤره ده بیز عدالت و اینسانیتین طنطنه سی نامینه، بئش میلیونلوق خالقین آزادلیغی و موستقیللیگی نامینه گله جک موجودلوغو و اینکیشافی نامینه آذربایجان میللی موختاریتیندن اونون تام و اصل موستقیللیگی نین الده ائدیلمه سینه کئچمه لی ییک. بو او دئمکدیر کی، بیز ایراندان تمامی ایله آیریلیب دئموکراتیک اساسدا اؤز موستقیللیگیمیزی – آذربایجان میللی دئموکراتیک رئسپوبلیکاسینی یاراتمالی ییق."(4.1)

اوسته گؤروندوگو کیمی او زامانکی آذربایجان میللی حؤکومتی نی ایستیقلالیته دوغرو یؤنلدن عامیللردن بیری ده آذربایجان میللی منلیک و کیملیگینی بیر اینسان توپلومو کیمی تهران حاکیمیتی نین یاشاتما ایمکانی تانیمادیغی اولموش. بئله لیکله محللی آذربایجان حاکیمیتی گلدیگی قناعته باخمایاراق تاریخی بیلینج و میللی شوعور باخیمیندان محمود افشارلارین تئوریزه ائتدیکلری ایستعماری و شونیستی گؤروشلر (5) و رضاشاهین حیاتا کئچیردیگی سیاسته اساساً فارسچیلیق ایرانلیلیق دئیه کئچمیشده آذربایجان آیدینلاری نین بئیینلرینی زهرلندیگی اوچون زامان زامان آذربایجان آیدینی حتی محللی و تهران طرفیندن قبوللوق گؤرمه گن آذربایجان حاکیمیتی آلتیندا اولدوغو زامان بو یانلیش فیکیرلری بئینینده گؤتور قوی ائتمیش و بیر آیدین نتیجه چیخارا بیلمه میش دئسک، یانیلمامیشیق.  اوسته کی تاریخی متینلردن ده گؤروندوگو کیمی پهلوی فاشیستی حاکیمیتی نین قارا بولودو و ایتتیهام یاغدیرمالاری ساوادسیز آذربایجان ایجتماعیتی آراسیندا میللی حاکیمیته شک و تردید یاراتماغا داوام ائدیرمیش. بئله لیکله خلیل مکی لر، نصرت الله جهانشاهلو افشارلارین (6) ایکیلی ذهنیت صاحیبی اولدوقلاری هئچ ده تعجوبلو گؤرونمه مه لیدیر. آنجاق بو ذات عالیلر بابک امیر خسرویلر (7) کیمی فارس ایستعمارینا ایرانلی ییک دئیه مینیک وئررکن بونلارین کئچمیش  ایددعالاری سورقو و سوآل آلتینا گئتمیش اولور. بو وورولان ایتتیهاملارا باخمایاراق گیزلی آرشیولر اورتایا چیخدیقدان سونرا یالانچیلارین دا اللری آچیلمیش اولور. سید جعفر پیشه وری و سندی ایمضالایان باشقا لیدرلر، موستقیل آذربایجان میللی دئموکراتیک جومهوریتی نین قورولماسینی  آشاغیداکی پرینسیبلر اساسیندا مومکون ساییردیلار:

"1- بیزیم اؤلکه میز آذربایجان میللی دئموکراتیک رئسپوبلیکاسی (جومهوریتی) آدلانمالیدیر.

2- بو رئسپوبلیکا سؤزون تام معنادا دئموکراتیک اساسیندا دئموکراتیک اساسلاردا قورولمالی، اونون دؤولت اورقانلاری بیر باشا، برابر و گیزلی سس وئرمه ایله سئچیلمه لیدیر.

3- رئسپوبلیکانین اساس قانونونو ایشله ییب تاماملاماق، اؤلکه نین طالعی نی معینلشدیرمک مقصدی ایله یاخین گله جکده تام دئموکراتیک اساسدا موسسلر مجلیسی چاغیریلمالیدیر.

4- آذربایجان میللی دئموکراتیک رئسپوبلیکاسی بوتون وطنداشلاری سؤز، مطبوعات، ویجدان و دینی اعتیقاد آزادلیغی ایله تأمین ائتمه لی، بوتون بونلاری اؤز قانون اساسی سینده عکس ائتدیرمه لیدیر.

5- دؤولت اورقانلارینی گئنیش خالق کوتله لرینه یاخینلاشدیرماق، عینی زاماندا، اصل میللی حاکیمیت یاراتماق مقصدی ایله بؤلگه لردن، ماحاللاردان توتموش ویلایتلره قدر بوتون آذربایجان اوزره انجمنلر یارادیلمالی، بو یوللا یئرلرده بوتون دؤولت مأمورلاری نین فعالیتی اوزره خالقین نظارتی تأمین ائدیلمه لیدیر.

6- آذربایجان میللی دئموکراتیک رئسپوبلیکاسی اؤلکه نین حیاتی نین بوتون ساحه لرینده خصوصی ملکیت حوقوقونو تانیماقلا ایقتیصادیاتین اینکیشافینا و خالقین رفاحینا یؤنه لن بوتون تشبوثلره قایغی ایله یاناشمالیدیر.

7- کندلی لرین حیات شراییطینی یاخشیلاشدیرماق، اکینچیلیگی موعاصیر تئخنیکی اساسلار اوزره کئچیرمک مقصدی ایله بوتون دؤولت تورپاقلاری (خالیصه) و آذربایجاندان قاچمیش مالیکلرین تورپاقلاری کندلیلره وئرمه لیدیر.

8- اؤلکه ده گئنیش خاراکتئر آلمیش ایشسیزلیگی لغو ائتمک و فحله صینیفی نین وضعیتینی یاخشیلاشدیرماق مقصد ایله مووجود صنایع موسسه لری نین ایشی جانلاندیرمالی، یئنی فابریک و زاوودلار تیکیلمه لیدیر.

9- آذربایجان میللی رئسپوبلیکاسی یاخین گله جکده اؤلکه نین یئر آلتی ثروتلریندن ایستیفاده ائتمک اوچون تدبیرلر گؤرمه لیدیر، هانسی کی، تهرانین هئچ نه یه قادیر اولماماسی اوجوباتیندان ایندی یه قدر ایستیفاده اولونمامیش قالیب. بیزیم خالق بو مسئله یه بؤیوک اهمیت وئره رک اومید ائدیر کی، بو پروبلئمین حللی اؤلکه نین ایقتیصادی وضعیتینی اهمیتلی درجه ده یاخشیلاشدیراجاق.

10- اوزون عصرلر بویو آزغین دیکتاتورلارین حؤکمرانلیغی نین اؤلکه نی قاباقجیل دونیا سیویلیزاسیاسیندان اوزاق سالدیغینی نظره آلاراق آذربایجان میللی دئموکراتیک رئسپوبلیکاسی اؤلکه ده عئلم و تئخنیکانین، مدنیتین اینکیشافی اؤزونون بیرینجی وظیفه سی حئسابدیر.

11- بیز تاریخی، جوغرافی و ائتنوقرافیک معلوماتلاری اساس گؤتوره رک یاراتدیغیمیز آذربایجان میللی دئموکراتیک رئسپوبلیکاسی نین ترکیبینه آشاغیداکی اساس شهرلری داخیل ائدیریک:تبریز، اردبیل، اورمیه، میاندوآب، سلماس، خوی، مرند، میانا، انزلی، ماکو، اهر، هئرووآباد، زنجان، قزوین و همدان.

بیز رئسپوبلیکامیزین سرحدلرینی بو سنده علاوه ائدیلن خریطه اساسیندا معینلشدیریریک. بئله کی، خریطه ده گؤستریلن شهر و کندلرین اهالیسی نین 95 فاییضیندن چوخونو حاضیرکی واختدا آذربایجانلیلار تشکیل ائدیر.

12- تقدیم ائدیلن خریطه یه شیمالی کوردوستانین اراضیلری ده داخیل ائدیلمیشدیر. بو اراضیده سرحدلر شیمالی کوردوستانین دؤولت قورولوشو ایله باغلی مسئله حلل ائدیلدیکدن سونرا معینلشدیریله جکدیر." (8)

آذربایجان میللی حؤکومتی نین بو چابالارینا باخمایاراق آلمان فاشیستلیگی علیهینه اولان متفق گوجلر (اینگیلیستان، آمریکا و شوروی و ساییره) گونون سیاستینه اویقون اولاراق آذربایجان میللی حؤکومتی نین بو چابالارینی گؤرمزدن حرکت ائده رک اؤز منافعلری دوغرولتوسوندا حرکت ائتمه گی اؤز مقصدلرینه اویقون حئساب ائتمیشلر. دونیا ساواشی سونا اردیکدن سونرا چئرچیل، روزوئلت و ایستالین بیر آرایا گله رک ایران ممالیکی محروسه سینی ترک ائتمک اوچون اورتاق قرار آلمیشلار. بونلارا باخمایاراق ایستالین شمال نفتی نی اله کئچیرمک اوچون کئچیت اولاراق گونی آذربایجان تورپاقلارینی ترک ائتمک ایسته مه میشدیر. بئله لیکله تهران حاکیمیتی نین باشچیسی اولان احمد قوام السلطنه موسکو – تهران آراسی گل-گئت ائتمه گه و آذربایجان میلی حؤکومتینی ییخمانین یوللارینی اؤیرنمک اوچون ایستالینه شمال نفتی نی وئرمه گه سؤز وئرمیشدیر. بو سیرالاردا تهراندا حزب ایران و حزب توده ایران فارس تشکیلاتلاری اولدوقلاری اوچون دئموکراسی اوغروندا ووروشماق یئرینه مجلیسه سوخولماق اوچون اوتوراق (صندل) موباریزه سی ایله مشغول اولموشلار. بئله لیکله حزب توده ایران مجلس شورای ملی ایران آدلانان تهران مجلیسینه بیر نئچه وکیل گؤندرمک نائیلییتینی الده ائتمیشدیر. دکتر کریم سنجابی، ابولفضل قاسمی و اصغر گیتی بین و حزب ایران نین یانچیلاری کیمی تانینان خراسانلی قوروپلاشمانین آذربایجان میللی حرکتی علیهینه اولمازین یامان یاووزلاری ده تهران خیابانلاریندا داوام ائتمیشدیر. حزب ایرانین باشچیسی ابولفضل قاسمی ایددعا ائدیر: "پیشه وری با جنگ و کشتار محور آزادی و استقلال، آذربایجان، را از ایران جدا کرد"(9). گؤروندوگو کیمی آذربایجان اؤولادلاری نین قانلارینا سوسامیش جانیلر ده آذربایجان آدی نین دالیندا گیزلنمه گه چالیشاراق بو وطن اؤولادلارینا اوخ آتماغا باشلامیشلار. بونلارا باخمایاراق آذربایجان میللی حؤکومتی یئنیلدیکدن سونرا یئنه ده فارس ساغ و سول آخینلاری حاکیمیت اوغروندا چکیش و برکیش ائتمه گه باشلامیشلار. بو مسئله 1332(1953) ایلینه دک داوام ائتمیش. 1332 ایلینده وضعیت گرگین اولدوغو اوچون محمدرضاشاه خاریجی آقالاری نین بویوروغو ایله کئچیت (موقتی) اولاراق ایرانی ترک ائدیب و سرلشگر فضل الله زاهدی توده چی و مصدقچیلارین باشلارینا دؤیوب یئرلرینده اوتورداندان سونرا محمدرضا راحاتلیقلا حاکیمیت اوچون تهرانا دؤندوکدن سونرا سرلشگر فضل الله زاهدی دن بیر نئچه سورقو سوآل ائتمیش. او  دانیشیغی شاهین آناسی تاج الملوکون آغزیندان ائشیدیریک:

" موقعی كه 28 مرداد 1332 شد ومردم درخيابانها ريختند وبه نفع محمدرضا شعاردادند محمدرضا ازفضل اله زاهدی پرسيد اين مردم همه شاه دوست هستند پس چه كسانی تا سه روزقبل خواستار سرنگونی من بودند؟

زاهدی گفت: همين‌ها! اينها ازهرطرف باد بيايد بادش می‌دهند! خودشان هم نمی فهمند چه می‌خواهند!

خوب  بيايند و به مردم بگويند كه چرا انگليسی‌ها سه باردرايران دست به تعويض شاه زدند. يكبار احمد شاه را بردند ويكباررضا ) شاه( را بردند ويكبارهم محمدرضا)  شاه(  را؟!!"(10).

1341 اینجی ایلین تیر آییندا اسدالله علم بیرینجی وزیر اولدوقدان سونرا محمدرضا شاه طرفیندن تکلیف اولموش "انقلاب سفید شاه و مردم" مسئله سی آیت الله خمینی نین مخالفتی ایله اوزلشرکن (11) بیر یاندا حاکیمیت قارشیسیندا دین فاکتورو بؤیوموش  باشقا یاندان درباردا عیاشلیق ایشلری محمدرضا آریامهر (!!) طرفیندن گئنیشلنمه گه باشلامیشدیر. بو دوغرولتودا محمدرضا شاهین آناسی تاج الملوکون دئدیکلرینی ائشیدیریک:

" ايادی هميشه به من اطمينان می‌داد كه جای نگرانی نيست وموضوع مريضی محمدرضا به خاطرشيطنت‌های زياد او وضعف قوه باء است! خدا لعنت كند اسداله علم را كه بساط شيطنت برای محمدرضا درست می‌كرد و باعث تحليل رفتن قوه پسرم می‌شد. به هرحال پسرم شاه بود و اگر شاه ازشاه بودنش لذت نبرد و شاهی نكند چه بكند؟!"(10)

ایران ممالیکی محروسه سینده شاهلیق نیظامی علیهینه گرگینلیگین آرتماسی فارسچی جبهه ملی ایران و حزب توده ایران پارتیلرینی نسیل دگیشیمه لرینه اوغراداراق یئرلرینه ایکی گنج تشکیلاتین، "سازمان چریکهای فدائییان خلق ایران" و "سازمان مجاهدین خلق ایران" دئیه شاهلیق علیهینه بیر آلتئرناتیو کیمی ایکی گنج تشکیلاتین، اورتایا چیخماسیندان خبر وئریردی. بئله لیکله جبهه ملی یانچیلاری دون دگیشه رک نهضت آزادی ایران و سونرالار "سازمان مجاهدین خلق ایران" آدی ایله ایجتماعیت اوچون دیققت کچیجی اولماغا باشلادیلار. بیلیندیگی کیمی ایسلام اینقلابیندان سونرا بو جریان "ملی و مذهبی ها" دئیه آیری بیر بو تشکیلاتا قارداش قوروپون اورتایا چیخماسینا یول آچمیشدیر. ایندیسه بو جریانلارین کئچمیشینه داییر ابراهیم یزدی ایله قانعی فردین دانیشیغینی اوخوماق فایدالی اولاردی، اوخویوروق:

"- ابراهیم یزدی:.. اين که از عامل سوم، قيام 15 خرداد نتيجه گيری شده بود، اين بود که بعد از قيام 15 خرداد همه مبارزين داخل و خارج به اين نتيجه رسيدند که دست خالی نمی توان با شاه مبارزه کرد اين فقط جمع بندی ما نبود. ما اولين گروهی بوديم که به قول خودمان هر چی راه بود رفتيم. عده ای از چپی ها همزمان يا بعد از ما رفتند به کوبا. سيروس پرتوی کوبا رفت. خان بابا تهرانی و.... رفتند به چين که باعث اختلاف در سران حزب توده شد و عده ای به نام انقلابی ازحزب توده ای جدا شدند عده ای از کادرها جداشدند عده ای از اين چپی ها و توده ای ها رفتند ويتنام و ما در جريان فعاليت های اينها بوديم. ما آقای پرويز امين را به عنوان نماينده فرستاديم و رفت با دولت جديد الجزاير مذاکره کرد. با مصری ها مذاکره کرديم ما پذيرفتيم که بريم مصر. خان بابا تهرانی و.. پذيرفتند که به چين بروند فقط ما نبوديم و.... تمام فعالانی که در داخل ايران مبارزه می کردند و يا در خارج از کشور بودند همه در يک مقطع تاريخی به دليل اين تجارب به اين جمع بندی رسيدند که با مبارزه سياسی علنی نمی شود. اين که می گويم همه، شما دفاعيات مهندس بازرگان را در دادگاه نظامی بخوانيد. در آخرين جمله می گويد ما آخرين گروهی هستيم که به زبان قانون و مسالمت آميز با شما حرف می زنيم بعد از اين کسی ديگر با شما با اين زبان حرف نخواهد زد. يعنی اين جمع بندی حاصل همين مشاهدات سياسی بود حالا چرا اينکه موفق شديم يا نه، چپی ها به کجا رسيدند،... بحثی است جداگانه همه به اين جمع بندی رسيديم که ايران در نقطه ای قرار گرفته که جز اين راهی ندارد."(5).

گؤروندوگو کیمی سونرالار "سازمان مجاهدین خلق ایران" کیمی اورتایا قویولاجاق تشکیلاتین  مساژینی ابراهیم یزدی ایلک ایفاده سی ایله اورتایا آتیر. بیلیندیگی کیمی نهضت آزادی بوگونه دک هئچ بیر سیلاحلی چاتیشمادا شاه علیهینه مباریزه ائتمکده اولمامیشلار. اونلار اصلیتلری تورک اولان محمد حنیف نژاد و سعید محسن و علی اصغر بدیع زادگانلارین احساساتلاریندان سوء ایستیفاده ائدره رک اونلاری شاهلیق سیستیمی نین علیهینه دیکتمیشلر دئسک، یانیامامیشیق. سونرالار ابراهیم یزدی نین ایفاده لرینده ده اونلاری بو ایشه تشویق ائتمک اوچون اونلارا تهرانین نارمک بؤلگه سینده تیمی بیر ائو اختیارلاریندا قویولماسی و گیزلی موبازه اوچون میصیردن گؤندردیکلری اوخوما ماتئریالی اختیارلاریندا قویولماسی نین بیر ائشیدر تانیغی اولاجاییق. بئله لیکله سازمان مجاهدین خلق ایران دئیه نهضت آزادی اوچون قارداش فارس بیر تشکیلاتی نین آدی ایله تانیش اولوروق. گؤروندوگو کیمی آذربایجان میللی مسئله سی ایله مشغول اولانلارا ایتتیهام ووران ذات عالیلرین هامیسی تاریخ بویو خاریجی مملکتلر ایله ایش بیرلیگی ایچریسینده اولموشلار. بو مجاهیدلرین اؤزو ده ایران و عراق ساواشیندا سککیز ایل صدام حسین ایله یان- یانا ماللارا ایله ساواشیریق دئیه ایران ممالیکی محروسه سیندن اولان اینسانلاری اوز اوزه قویموشلار. بونلارا باخمایاراق آذربایجانلیلار مشروطیت اوغروندا تبریزده مضیقه ایله اوزلشدیکلریندن و روس بایراغی آلتیندا گئتمه دیکلرینه باخمایاراق (12) آذربایجان مجاهیدلری تهراندا اتابک باغیندا فارس میللتچیلری و اؤزگه عامیللری طرفیندن  گوللنمیش بئله لیکله روس و اینگیلیسلر واسیطه سی ایله رضاخان فارس میللیتچیلیگینی ایران ممالیکی محروسه سینه غنیم کسدیرمیشدیر. بیر چوخ مسئله لره ابراهیم یزدی دوزگون یاناشمادیغینا باخمایاراق آنجاق دولاییلی اولاراق اوخویوروق:

" ما در واشنگتن وقتی تظاهرات بزرگی راه انداختيم رفتيم به مسجد مسلمانها ـ مرکز اسلامی کاردار سفارت مصر که درعين حال عضو هيأت مديره مسجد مرکز اسلامی واشنگتن بود من و چمران را دعوت کرد. رفتيم مسجد و خصوصی صحبت کردو گفت شما نمی خواهيد يک سفر به مصر برويد. ما گفتيم برای گردش نه ولی برای کارهای ديگر چرا. گفت شايد بتوانيد کارهای ديگری هم بکنيد. ما را معرفی کردند به سفيرشان در سوئيس مکاتباتی کرديم و منجر شد که ما را پذيرفتند. بنابر اين طبيعی است که وقتی ما رفتيم اولا ً ما را به نام نهضت آزادی پذيرفتند و برای اينکه برويم مصر معرفينامه ها و مدارک را ارائه داديم از ارتباطمان با طالقانی و ديگران آنها هم، مصری ها، می خواستند ما برويم عليه شاه آنجا راديو راه بندازيم ما بعدا ً فهميديم که مصری ها قصد دارند ما راديو را شروع کنيم فعاليت کنيم. بعد عبدالناصر با قيمت بيشتری با شاه بسازد ما اين را نپذيرفتيم."(13).

بیلیندیگی کیمی هدف اوچون بیر ایش گؤرمه گه چالیشان هدفی دوغرولتوسوندا و لازیم گؤردوگو جهتده حرکت ائدر. بورادا ابراهیم یزدی مصر طرفیندن بیر رادیو اختیارلارینا قویماق ایسته دیکلرینی ایدعا ائدیر. دئمک، سیلاحلی موبازیه حاضیرلیق گؤرمه گه دوشونن ذات عالی اؤزو قارشی طرفین یئرینه تکلیف وئریب، اؤزو ده او تکلیفی گئری گؤتورمز دئیه دوشونمه لی ییک. گئنه ده اوخویوروق:

" ما در سازمان چون مخفی بود هر کدام چند اسم و گذرنامه مختلف داشتيم من گذرنامه مصری داشتم. بعضی گذرنامه ها را ما خودمان درست کرده بوديم. در زمانی که در مصر بوديم کسی قصد نداشت که از آنجا فارسی مکاتبه کند. نامه هايی که برای ما از خانواده ها می آمد يک مسئول مقيم در فرانکفورت داشتيم آنها می فرستادند به من و آنها با پست ديپلماتيک به قاهره می آوردند تا آن زمانيکه ما در آنجا بوديم ساواک اطلاع نداشت ما سازمان زيرزمينی درست کرده بوديم و حتی عمليات ما اسم مستعار داشت. در هيچکدام از مکاتباتمان نمی گفتيم ايران،جبهه ملي، مصر و....." (10).

گؤروندوگو کیمی خاریجی عامیللره حاکیمیت چئویریلیشی اوچون متوسل اولان ذات عالیلر اؤزلرینی  جبهه میللی ایران و نهضت آزادی ایران یانچیسی کیمی تانیتدیران ذات عالیلردیر. بونلار اؤزلری خاریجی عامیللره باغلی اولدوقلاری و اونلارا دایاناراق حرکت ائتدیکلری اوچون هر زامان خوشلارینا گلمه دیکلری عملی توطئه دئیه گوناهلاندیرارلار. گئنه ده اوخویوروق:

" وقتی رفتيم مصر اولين دوره ای که ما آموزش ديديم من و چمران، جمع بندی ما اين بود که اين ارتباطات مخفی با ارزش ترين آموزش است که ديديم که تا آن موقع بلد نبوديم . (چون می خواستيم از ايران داوطلب بياوريم اول خودمان آموزش ديديم که ببينيم اين آموزش چيست). مثلا ً سال 40 جلسه ای خانه شمس الدين اميرعلايی بود، کاظمی بود، سالک بود، اينها وقتی که منزل بودند بحثی می کردند که رئيس ساواک زنگ می زند به آقای کاظمی که: آقای کاظمی اين تصميم شما نادرست است. اينها همه به هم مشکوک می شوند که چه کسی اين اطلاعات را به ساواک داده است. ما هم که خبر نداشتيم. رفتيم آموزش ديديم بعد فهميديم که با يک ميکروفن زيرميز تمام اين ها ضبط شده است. رمزنويسي، عکس برداری مخفي، ارتباطات مخفی و... همه را آموزش ديديم. تمام جزوه هايی را که به ما داده بودند سر هم کرديم. نشريه ای درست کرديم و برای مجاهدين فرستاديم. آنها اولين خانه امن را در نارمک تشکيل دادند. مطابق ضوابط موجود در دفاتر ما. بله همانطور که شما گفتيد ما در مصر دوره ديديم. دوره فعاليت های مخفي، ارتباطات مخفي، عمليات نظامي، کار با اسلحه، کار با مواد منفجره، رمز نويسی و ....

س : آيا اين اموزش ها تحت نظارت دولت مصر بود؟

ج: بله. پادگانی بود به نام القاص در مصر. ما آنجا رفتيم و آنها از ما پرسيدند که ما چه می خواهيم. ما هم مشکلاتمان را گفتيم و آنها اين کلاسها را گذاشتند.

س: آيا جمال عبدالناصر در جريان بود که عده ای از ايرانی ها در انجا اموزش می بينند؟
ج: بله. ما ملاقات داشتيم، در بالاترين سطح با انها ديدار داشتيم. مذاکره کرديم و قرارداد داشتيم. توافق نامه بسته بوديم. آقای .. جوادی با ما در رابطه بود. هنوز مجاهدين خيلی کارشان را شروع نکرده بودند. مرحوم مهندس می گفت در ايران شما انجور آدمها را پيدا نمی کنيد که برای آموزش به انجا بفرستيد. اول برويد راديو را راه بياندازيد که ما مخالف بوديم. ما با دولت مصر مذاکره کرديم. هيچ سازمان نظامی خاصی نبود. ما را به سوئيس دعوت کردند. به برن. در برن سفير انان سرهنگی بود به نام خطی اديب. او با ما صحبت کرد و ما را دعوت به قاهره کرد. به قاهره رفتيم با کمال الدين رفعت معاون رئيس جمهور جلساتی داشتيم که منجر به توافقاتی شد." (10).

گؤروندوگو کیمی عربلری اینسان حئساب ائتمه گن فارس شوونیستلری یئری گلدیکده عربلردن فایدالانماغا چالیشمیشلار. بو دا عربلرین جاهیل اولماسی اوجوباتیندان دئییل، بیزلر ایسرائییل و صهیونیستلر ایله یاخشی موناسیبتلر ایچینده اولان پهلوی شاهی محمدرضا و ایران حؤکومتی علیهینه سیز ایله بیر جبهه ده ووروشماق ایستیریک دئیه اؤزلرینی مصر حؤکومتینه یاخشی ساتماغا و یاپیشدیرماغا چالیشمیشلار. دئمک، مسئله میللی، قوروهی ویا عقیده تی مسئله دیرسه، اؤزونو پان ایرانیست تاریخچیسی آدلاندیران منوچهر یزدی  نه اوچون آذربایجان میللی منافعینه دوشمن کسیلمیش پیمان پاکمهر (14) ذات عالیلر ایله دانیشیغیندا پیشه ورینی تجزیه طلب آدلاندیرمیش؟(15). اونلار آذربایجانلیلارا بیر وطنداش کیمی یاناشمیشلار می؟ آذربایجان دیل و مدنیتی نین بیرلشمیش دؤولتلر تشکیلاتی نین اساسنامه سینه اساسلاناراق ایران ممالیکی محروسه سینده چیچکلنمه سینه ایجازه وئرمیشلر می؟ نه اوچون فارسلیق مسئله سی گلدیکده ، فارس اولمایان اینسانلارین دیل و مدنیتلری دانیلمیش و  اونودولموش اولور؟ اونلار میللی و مدنی حاقلارینی طلب ائتدیکده، نه اوچون فارس شوونیستلری و تمامیتچیلری طرفیندن تجزیه طلب آدلانیرلار؟ گئنه ده ابراهیم یزدیدن اوخویوروق:

" هنگاميکه در سال 44 ما بعد از اينکه سازمان دهی را شروع کرديم، چمران در قاهره ماند. من در بيروت مستقر شدم و مسئول تشکيلات کل بودم. مهندس توسلی در بغداد با نام مستعار مستقر شد. پرويز امين در بصره مستقر شد. يک شبکه زيرزمينی درست کرده بوديم. هدف اين بود که شبکه محلی ايجاد کنيم. پرويز امين در بصره مسئول اين بود که وسايل قاچاق رفت و امد افراد به ايران را فراهم کند. که افراد از آن طريق بتوانند به ايران بيايند و بروند. در بصره ايرانی زياد هست. مهندس توسلی در بغداد توانسته بود يک شبکه ايجاد کند. از آشنايی با خيلی ها به محض اينکه آقای خمينی را از ترکيه به بغداد آوردند مهندس توسلی با خبر شد و به من در بيروت تلگراف زد. من هم به چمران خبر دادم. من و چمران با آقای توسلی رفتيم به نجف و از آقای خمينی ديدار کرديم (16)... بعدا ما گاه به گاهی به نجف می رفتيم و ديداری می کرديم. قبل از آن هم من سالی دوبار می رفتم نجف با آقای خويی چند بار ديدار داشتم. با مرحوم سيد محمد باقر صدر ديدار می کردم و هدفمان اين بود که با اين افراد ارتباط برقرار کنيم و بتوانيم روی آنها اثر بگذاريم. بعد از ديدار با آقای خمينی ارتباط تمام بود. شايد در زمانی که مجاهدين کارشان علنی شد.... سال 49 اولين درگيری شروع شد. سال 50 به طور طبيعی ارتباطمان را با آقای خمينی بيشتر کرديم در 1970 تا 1971 چمران به خاورميانه برگشت. سال 46 برگشتم به آمريکا و چمران هم همينطور. ما از خاورميانه خارج شديم. تمام کادرهايمان را ترتيبی داديم که به ايران بروند. سه نفر را سازمان دستور داد که نمی توانند به ايران بروند. من و چمران و صادق قطب زاده (17) به دليل اطلاعات زيادی که داشتيم. .... بنابراين از 50 که فعاليتها شروع شد ما هم به تناسب آن موارد تازه ای شروع کرديم. چمران در جنوب لبنان مستقرشده بود و در آنجا امکاناتی داشت که ما بتوانيم افراد را بفرستيم آنجا آموزش های نظامی ببينند و به ايران بفرستيم. با علنی شدن مبارزات مجاهدين و ارتباط آنها با چمران چون خود مجاهدين در بغداد واحدی داشتند حسين روحانی آنجا بودند. اينها با چمران در بيروت در تماس بودند. چمران مشکلات آنها را از طريق موسی حل فصل می کرد. من هم می رفتم نجف و با آقای خمينی ديدار داشتم. و روی برنامه ها هماهنگی ايجاد می کردم. ...

يک شخصيت سياسی برجسته ای است در آمريکا نمی دانم زنده است يا نه گفته است در ايران:
1ـ وضعيت شاه اين است. 2ـ يا بايد کودتا شود نظامی ها اين کار را بکنند. 3ـ يا خمينی برنده شود حکومت اسلامی بياد. 4ـ کمونيست ها بيايند و تمام اين آلترناتيو ها را مطرح کرده است.
اما آمريکايی ها معتقد بودند هر تغييری هم که قرار است درايران صورت گيرد در چهارچوب بودن شاه صورت گيرد. من مقاله ای دارم که در همين کتاب هم مطرح کردم و آن اين است که انگليسيها و اسرائيليها به شاه پيشنهاد داده اند که به نفع پسرش کنار برود. اونها براين باور بودند که موج جديدی دارد می آيد که شما نمی توانيد و نبايد در مقابل آن مقاومت کنيد. به نفع شما است که کنار بروی شورای نيابت سلطنت بيايد آزادی های ظاهری مثل بعد از شهريور سال 20 بدهد" (13).

ابراهیم یزدی محمد رضا شاهین حاکیمیتدن اوزاقلاشماسی اوزره فیکیرلری آمریکالی آدینی چکمک ایسته مه دیگی بیر شخصه نیسبت وئرمه سینه باخمایاراق او محمدرضا شاه زامانی آمریکانین ایران سیاستینده اوینادیغی رولو کیچیکسه مه گه چالیشیر. محمد رضا شاهین آناسی تاج الملوک ائتدیگی دانیشیغین بعضی پاساژلارینی اوخویاراق شاهین سونراکی سیاستلری داها آرتیق آمریکا منافعینه اویقون گؤرونمه دیگینی اؤیرنمیش اولوروق.  ایندیسه محمدرضا شاهین آناسیندان اینگیلیس و آمریکالیلارین ایراندا هانکی روللاری اولدوقلارینی ائشیدیریک، تاج الملوک:

" خوب شما ببينيد چطور اسداله علم با كمال شهامت به محمدرضا می‌گفت كه مشير و مشاور دولت فخيمه انگلستان است. علم ازملكه انگلستان لقب اشرافی لرد وسرگرفته بود و خلاصه لقبی در انگلستان نبود كه به او نداده باشند! يك پدرسوخته ديگری بود به نام « شاپور جی» كه با پررويی به محمدرضا می‌گفت من قبل ازاينكه تبعه ايران باشم نوكر ملكه انگلستان هستم! ما از امثال اين آدم‌ها كه جاسوس و نوكرآشكار و يا پنهان انگليسی‌ها و آمريكايی‌ها بودند دورو برمان زياد داشتيم. گاهی به محمد رضا می‌گفتم چرا با علم به اينكه می‌دانی اين پدرسوخته‌ها نوكراجنبی هستند آنها را اخراج نمی كنی؟

محمدرضا می‌گفت: چه فايده‌ای براخراج آنها مترتب است؟ اينها را اخراج كنم ده‌ها نفرديگررا اطرافم قرارمی دهند. بگذاريد اينها باشند تا خيال دولت‌های خارجی ازحسن انجام اموردرايران راحت باشد! آمريكا برای دادن كمك‌های اقتصادی شرط می‌گذاشت كه بايد فلان شخص بشود رئيس سازمان برنامه وبودجه. اصلا" خدمت شما عرض كنم كه اين سازمان برنامه وبودجه درايران وجود نداشت وآمريكايی‌ها آن را درست كردند. مثلا ارتش ايران احتياج به توپ وتانك داشت. می‌گفتند می‌دهم به شرط آنكه فلان كس بشود رئيس ستاد ارتش. حالا من خواهشم اين است كه بين آدم‌ها چهارتا مرد پيدا شود و قبل ازمرگ بيايند اسم نيكی برای خودشان درست كنند وخاطرات خود را صاف و راست و پوست كنده بنويسند و بگويند كه چه دستوراتی گرفتند وچه می‌كردند! خوب، همين آقای ارتشبد قره باغی آمد بيمارستان دست مرا بوسيد و در خواست بخشش كرد. خوب است اين آقای قره باغی خاطراتش را بنويسد و بگويد چرا به ولي نعمت خود خيانت كرد و ارتش را تسليم متجاسرين كرد. ارتش را چه كسی تسليم كرد. همين عباس قره باغی كه ما به او عباس پشگل می‌گفتيم. مدتها مامور اداره اسواران گارد بود و ما رفتيم درمانژ فرح آباد كه متعلق به گارد جاودان بود، آنجا اسب سواری می‌كرديم واين عباس قره باغی هميشه بوی پهن وپشگل وسرگين اسب واسترمی داد. دربين افسران هم جزو‌بی‌سوادها بود. محمد رضا دست اين آدم را گرفت و او را بالا كشيد و كرد رئيس ستاد بزرگ ارتش. آنوقت همين آدم اعلام‌بی‌طرفی كرد و ارتش را ازخيابان‌ها به پادگان‌ها برگرداند. بعد هم دركمال امنيت آمد به خارج. آمد نيويورك دست مرا بوسيد و گفت: من بی‌تقصيربودم. آمريكائی‌ها به من گفتند ارتش را برگردانم به پادگان‌ها!

اينطوركه می‌گفت يك ژنرال آمريكائی به تهران رفته ومهار ارتش را در دست گرفته وخواستار برگرداندن ارتش به پادگانها شده بود. موقعی كه ما در سال 1356 به آمريكا آمديم اول رفتيم به كاليفرنيا درملك خصوصی شمس ساكن شديم يك روز دانشجويان ايرانی كه تحريك شده بودند به ملك شمس حمله كردند وماشين‌های ما را هم خرد كردند. من شب از اردشير زاهدی پرسيدم چطوردولت آمريكا با اينهمه پليس و نيروی امنيتی نمی تواند جلوی خانه ما را حفظ كند. اردشير خان زاهدی گفت:‌ بی‌پرده بايد بگويم كه دراينجا )امريكا  آب ازآب تكان نمی خورد مگربا اطلاع وعلم اف. بی.‌آی وساير ادارات امنيتی! يعنی اينكه خود آمريكايی‌ها اين عده را دلالت كرده بودند. جلوی خانه ما تظاهرات كنند!" (10).

گؤروندوگو کیمی بورادا ابراهیم یزدی نین یالان ایددعالاری (شاهین ایراندان گئتمه سینه آمریکالیلارین موخالیف اولمالاری) بیر داها یالانلانمیش اولورلار. تاج الملوکون دانیشیقلاریندان آنلاشیلدیغینا گؤره محمدرضا شاه ایرانی ترک ائتمک ایسترکن جبهه میللی ایراندان اولان شاهپور بختیاری دا آمریکالیلارین ایجازه سی ایله ایش باشینا گتیرمیش ایمیش. بیلیندیگی کیمی آیت الله خمینی ایرانا گلدیکدن سونرا شاهپور بختیار ایله آنلاشمایاراق شاهپور بختیار بازرگان حاکیمیتی زامانی مهندیس مهدی بازرگان واسیطه سی ایله ایرانی ترک ائده بیلمیشدیر (او زامانکی مطبوعات یازیردی: شاهپوربختیار از مرز بازرگان گذشت).  سونرا بو دوغرولتودا عباس امیر انتظام مسئله سینده دایانماق واقعیتلری اورتایا قویماق اوچون داها اویقون گؤرونور. ایندیسه گئنه محمدرضا شاهین آناسی تاج الملودان ائشیدک:

" توجه بفرمائید که پدربنده میرپنج بود(درجه بالای افسران قزاق در ارتش تزاری روسیه) و شوهربنده هم میرپنج رضا خان. من ملکه پهلوی بودم. زن یک شاه ومادریک شاه دیگر.... من می فهمم درایران چه شده است وچه اتفاقاتی روی داده است. هنوز هیچی نشده یک عده می آیند ومی گویند محمدرضا عرضه نداشت جلوی اینها بایستد، محمدرضا آن جربزه پدرش را نداشت تا اینها را از دم تیغ بگذراند و خیلی حرف های دیگر..... بعد ازآنکه محمدرضا به مصررفت تلفنی با من بارها صحبت کرد. ازمراکش و از پاناما و ازمکزیک و جاهای دیگرهم تلفنی صحبت ها کردیم. گفت مادرجان من نمی خواستم سلطنت را رها کنم اما سفیرکبیرانگلستان آمد پیش من و بدون مورد و بدون مقدمه و بدون احتیاج همینطور بی خود و بی جهت ماجرای کودتای افغانستان و قتل عام خانواده داودخان را برای من مثال زد! ومن فهمیدم باید شماها را به خارج بفرستم و خودم هم دنبال شما بیایم. همین مطلب را سفیرکبیرآمریکا به صورت دیگربه محمدرضا گوشزد کرده بود. معلوم است منظورآنها این بوده محمدرضا را وادار به خروج ازمملکت کنند. شما اطلاع ندارید و نمی دانید که ازسال های قبل یک عده شروع به رفتن کردند. ساواک گزارشات زیادی می آورد واطلاع می داد که پولدارهای بزرگ دارند می روند و محمدرضا با تعجب می پرسید چرا؟! یک عده مثل ثابت پاسال جهود ازسال 1345 بارخودشان را بستند و رفتند آمریکا! چون با سیاستمداران آمریکا وانگلیس واسرائیل دوست و همکار بودند ومی دانستند که قراراست تغییرات زیادی درمنطقه بشود."(18).  گئنه ده اوخویوروق:

"... خدمت شما عرض كنم كه سيزده سال تمام اميرعباس هويدا نخست وزيرمملكت بود. اول از همه بگويم كه محمدرضا نمی خواست هويدا را نخست وزيركند. بعد هم كه او را نخست وزير كرد همان سال اول می‌خواست او را بردارد. اما افراد عادی وعوام نمی دانند كه پشت پرده سياست چه خبر است. خيلی ازمملكت‌های نفتی خاورميانه صد درصد دردست آنها است. همين عربستان سعودی و يا كويت و يا شيخ نشين‌های منطقه. بعد ازجنگ جهانی دوم به شركت‌های نفتی يك رقيب تازه نفس هم اضافه شد و آن فروشندگان اسلحه بودند. شما خيال می‌كنيد چند دفعه كه به طرف محمدرضا تيرانداختند اين تير اندازی‌ها ازجانب چه كسانی بود؟ به محض آنكه يك نافرمانی می‌ديدند تير می انداختند. ماجرای تيراندازی به طرف محمدرضا همه ازطرف نفتی‌ها بود. همه اين امرای ارتش و رجال سياسی مملكت با خارجی زد وبند داشتند و اصلا" بعضی ازآنها مثل جمشيد آموزگار تبعه آمريكا بودند! بله! خيلی‌ها نمی دانند كه بسياری ازاين آقايان تبعه آمريكا يا انگلستان وبه اصطلاح معروف دو مليتی بودند." (10).

بیلیندیگی کیمی ایکی تابعیتی اولان اینسانلارا وزیرلیک و ناظیرلیک پوستلاری (یوکسک پوستلار)  وئریلمز. نه دن یانا توتالیتئر توپلوملاردا بو مسئله نین رعایت ائدیلمه دیگی حاکیمیتده اؤز باشینالیقدان و ساتقین اولدوقلاریندن ایلری گلن بیر مسئله دیر. بو مووجودلاری ذیلل الله (ذلیل الله!) دئیه حاکیم اولدوقلاری توپلوما یوکله مه گه چالیشانلار اؤزلرینه نئجه اینسان آدی قویابیلیرلر دئیه دوشونمه لی ییک!! گئنه ده تاج الملوک ذات عالیدن ائشیدیریک:

"گاهی اوقات بعضی اشخاص كه به ما وفاداربودند می‌آمدند واطلاع می‌دادند كه هرشب درمنزل سفيرآمريكا يا سفيرانگلستان يا فلان كشورخارجی جلسه است وآقايان وزرا و امرا ارتش با سفيركبير آمريكا يا انگليس مشاوره رايزنی می‌كنند وخط وربط می‌دهند وخط وربط می‌گيرند! ساواك هم هرروزصبح اول وقت گزارش اين ملاقات‌ها را روی ميزكار محمدرضا می‌گذاشت .... يك روز محمدرضا كه خيلی ناراحت بود به من گفت: مادرجان! مرده شور اين سلطنت را ببرد كه من شاه وفرمانده كل قوا هستم و بدون اطلاع من هواپيما‌های ما را برده اند ويتنام.

آن موقع جنگ ويتنام بود وآمريكائی‌ها كه ازقديم درايران نظامی داشتند هر وقت احتياج پيدا می‌كردند ازپايگاههای ايران وامكانات ايران با صلاحديد خود استفاده می‌كردند وحتی اگراحتياج داشتند ازهواپيماها و يدكی‌های ما استفاده می‌كردند. برای پشتيبانی ازنيروهای خودشان درويتنام. حالا بماند كه چقدرسوخت مجانی می‌زدند واصلاً كل بنزين هواپيماها و سوخت كشتی‌هايشان را ازايران می‌بردند... همين آقای ارتشبد نعمت اله نصيری كه ما به او می‌گفتيم نعمت خرگردن او يك گردن كلفتی مثل خر داشت! می‌آمد خدمت محمدرضا، وگاهی من هم در اين ملاقات‌ها بودم، می‌گفت آمريكايی‌ها فلان پرونده وفلان اطلاعات را خواسته اند! محمدرضا می‌گفت بدهيد!"(10).

بورادا فارس اولمایان میللت اؤولادلارینی خاریجی عامیللره نیسبت وئرمه گه چالیشان ذات ناپاکلار کئچمیش پهلوی شاهلاری نین، اؤزلری نین و اونلارین زامانینداکی حاکیملرین و اونلارین آمر و مأمورلاری نین خاریجی عامیللره اویونجاق اولدوقلاری نی محمدرضا شاهین آناسی تاج الملوکون آغزیندان ائشیتمیش اولوروق.

دئمک، گؤروندوگو کیمی تهراندا حاکیمیت دگیشیکلیگی اولمادان آمریکالیلار شاهپور بختیارلاری و سونرا آیت الله خمینی نین عباسی آلتیندا سوخولاجاق جبهه ملی، نهضت آزادی، حزب میللت و ساییره لر واسیطه سی ایله تهراندا اؤز موقعیتلرینی برکیتمک اوچون آمریکایا تبعید اولموش شاهین عائیله سینی ده آمریکا بیرلشمیش شتاتلاریندا راحات یاشاماغا ایجازه وئرمیرمیشلر. شاهین خانواده سی نین آمریکادا یاشاماسی یئنی قورولاجاق حاکیمیت اوچون قبول اولونماز گؤرونرمیش.  بئله لیکله محمدرضا شاه ایرانی ترک ائدرکن ایلک اولاراق میصیره، سونرا ایسه پانامایا گئتمه گه قرار آلمیشدیر. عباس امیر انتظامین دا ایسلام جومهوریسی طرفیندن آمریکا جاسوسو کیمی  ایتهام اولونماسی  عباس امیر انتظام  ایله آمریکا سفارتی آرالاریندا ایلیشگیلرین اولا بیله جگی ائحتمالینی اورتایا قویورموش (بورادا امیر انتظام و بئرژینسکی آرالاریندا اولان گؤروشو خاطیرلاماق یئرلی اولاردی (19)). قیسسا سؤزله دئسک: امیر انتظام ماللار حاکیمیتینی اوگونلرده محمدرضا شاه حاکیمیتی ایله دگیشیک توتاراق آمریکالیلارا جبهه میللی نین اویقون گؤرونمه سینه داییر مساژلار وئرمه گه چالیشیرمیشلار. دئمک، بورادا عباس امیر انتظام مهندس مهدی بازرگانین موقت حؤکومتی زامانیندا دؤولت سؤزچوسو (سخنگوی دولت) اولدوغونا باخمایاراق سؤویئتلر بیرلیگی (کمونیستلیک) اطرافینا چکیله جک یاشیل قوشاتمانی (کمند و کمربند) گؤرمزدن گلدیگی و  حاکیمیتی اله آلماق اوچون آمریکا مقاملاری ایله سیاسی گل-گئت یاراتماق ایستدیگی اورتایا چیخیر دئیه دوشونمه لی ییک. بیلیندیگی کیمی ایران ایسلام انقلابیندان سونرا افغانستاندا دا روس اشغالچیلاری علیهینه ایسلامی قوروپلاشمالار جانلانمیش اولدولار. بونلارا باخمایاراق اؤزلرینی دانشجویان خط امام آدلاندیران قوروپ بو جبهه ملی و نهضت آزادی و حزب میللت فارس یانچیلاری نین آمریکا سفیرلیگی ایله ایلیشگیلرینی سوردورمکلرینی اؤز حاکیمیتلرینه تهلوکه کیمی باشا دوشه رک دیپلوماتیک قوشوللارا ترس اولماسینا باخمایاراق آمریکا سفیرلیگینی ایشغال ائتمه گه چابا گؤسترمیشلر دئسک، یانیلمامیشیق.

 
قایناقلار:

1        موختلیف دیل و مدنیتلر صاحیبلری اولان توپلوملار اوچون بیر دیل و مدنیتی  اساس گؤتوره رک دئموکرات پارتی یاراتماق اؤزو ده او یولسوزلوقلاردان بیریدیر. بو دئموکراتلیق و یولسوزلوق پرئنسیبلرینی اساس گؤتوره رک بوگون ایران ممالیکی محروسه سینده فارس دیل و مدنیتی نی اساس گؤتورموش تشکیلاتلاری ایران تشکیلاتلاری (!!) آدلاندیراراق فارس دیل و مدنیتی نی اساس گؤتورمک ایسته مه گن اینسانلارا اؤز دیل و مدنیتلری اساسیندا پارتی یاراتماغا -تهران حاکیمیتی طرفیندن- ایجازه وئریلمه دیگی حالدا، اؤزلرینی فارس اوپوزیسیون (اوخو: پوزیسیون) تشکیلاتلاری آدلاندیرانلار، ایران ممالیکی محروسه سینده میللتلر مسئله سی نی بیر جنایی گوناه کیمی قلمه آلیرلار: علی جوادی، حزب کمونیست کارگری ایران: یك كشور آزاد غیر مذهبی٬ غیر قومی٬ غیر ملی٬ با یك قانون واحد برای همه (فارس دیل و مدنیتی اساس نظرده توتولور)!: http://www.wpiran.org/farsi1/index-farsi.htm باخ: آرشیو مقالات.

2        اون ايکی شهريور بيانيه سی: تبریز ،1325 ، صحیفه 5، اصل 1.

3        جمیل حسنلی: سویوق محاریبه نین باشلاندیغی یئر گونئی آذربایجان 1945-1946، باکی 1999، صحیفه 84-85، آرشیوه ایشاره نومره 34.

4   آدی کئچن اثر، صحیفه 85.

4.1              آدی کئچن اثر، صحیفه 85-86، آرشیوه ایشاره نومره 35.

5           پان ایرانیستلرین میللی کیملیک دئیه ایران مقوله لری! http://www.azadtribun.com/x202.htm

6           نصرت الله جهانشاهلو افشار دئدیگینه گؤره آذربایجان نین میللی حؤکومتی زامانی پیشه وری نین معاوینی و میللی حؤکومت طرفیندن قورولموش تبریز اونیوئرسیته سی نین رئیسی اولموش. حاکیمیت زامانی اؤز ثابیت قدملیگی و خوش خیدمتلیگینی ثابیت ائتمیش، پیشه وری جنابلاریندان آذربایجان میللی حاکیمیتی آدینا مدال آلارکن تعظیم و تکریم ائتمه نی ده لاییقینجه یئیرینه گتیرمه سینه باخمایاراق میللی حاکیمیت یئنیلدیکدن سونرا، فارس شوونیستلری میللی حؤکومت مسئوللارینا ووردوقلاری ایتهاملارین آغیرلیغینی چکه بیلمه یه رک بیر دؤنوک (تواب: قاباقدان یاپیش دالدان دوشمه یه سن مسئله سی!!) کیمی جبهه دگیشه رک  و فارس شوونیتلیگینه بالتا ساپی ماهیتی داشیماغا و آذربایجان میللی حؤکومتی علیهینه کتاب یازماغا: ما و بيگانگان، سرگذشت دكتر نصرت الله جهانشاهلو (نشر ورجاوند ۱۳۸۰)  چالیشمیش، اوسته لیک بوگونده فارس شوونیستلرینه و فاشیستلرینه بیر وسیله ماهیتینده فارس رادیو تلویزیونلاریندا و یایین باسین اورگانلاریندا بالتا ساپی کیمی خیدمت ائتمک ایله مشغولدور. بیلیندیگی کیمی تهران حاکیمیتی و فارس شوونیستلری مدنی توپلوم  کیمی آذربایجانلیلارا کیم اولدوقلارینا داییر و هاردا نئجه داوراندیقلارینا داییر اختیار حقی وئرمه میش. آذربایجان آیدینلاری باشلاریندا سید جعفر پیشه وری اولماقلا تاریخی شراییطدن فایدالاناراق میللی حاکیمیتلرینی قورماق ایسته میشلر. سرهنگ قلی یئوین پیشه وری جنابلارینا یالان و یا دوغرو :"سنی گتیرن، سنه دییر گئت" دئمه سی  مسئله سینه گلدیکده! بو مسئله اوچون بیر اینسانین اؤز میللی منلیک و کیملیگینه تپیک آتماسی و شوونیست و فاشیستلر قوجاغینا آتیلاراق اونلارا قویروق بولاماسی اؤزو ده اولان بیر ایشلردن دئییل! آذربایجان میللی حؤکومتینه یارانما شانسی نی تاریخ (ایکینجی دونیا ساواشی) وئرمیشدیرسه، او زامانکی بؤیوک قودرتلر آراسی ایران ممالیکی محروسه سی اوزره اولان آنلاشمالاردان یولا چیخاراق بیر ایلدن آرتیق دا  آذربایجان میللی حؤکومتینه یاشاما شانسی وئریلمه میشدیر دئسک، "سنی گتیرن، گئت دئییر!" جومله سینی باشا دوشموش اولاریق.دئمک، مصلحت اوزوندن (فاشیستی آرادان گؤتورمک اوچون) ایش و سرمایا بولوکلاری بیر آرایا گلمیشلر. اونلارین یانی سیرا اؤز دیل، مدنیتی و میللی منلیکلریندن محروم ساخلانانلار دا موقعیتدن فایدالاناراق میللی حاکیمیتلرینی قورماق ایسته میشلر. بو مسئله ده باشاریلی اولسایدیلار، جهانشاهلو، بابک امیر خسرویلر ده میللی حاکیمیته ایفتیخار ائدرمیشلر. آنجاق میللی حؤکومت یئنیلدیگی اوچون بو ذات عالیلر جرأت و جسارت صاحیبی اولمادیقلاری اوچون فارس شوونیستلرینه یالتاقلیق ائتمه گه باشلامیشلار. بیلیندیگی کیمی آذربایجان میللی حؤکومتی سؤویئتلر بیرلیگی ایشغال ائتدیکلری ایشغالی گؤنئی آذربایجاندا قورولدوغو اوچون تهران طرفیندن غرب مملکتلرینه سؤویئتلر بیرلیگی نین ال آلتی حؤکومت کیمی گؤستریلمه گه چالیشیلیردی. بئله لیکله حتی تورکیه جومهوریتی آذربایجانلیلار ایله ائتنیک دیل قوهوملوغو و قارداشلیق باغلارینا صاحیب اولماسینا باخمایاراق 1991 اینجی ایلینده قوزئی آذربایجان جومهوریتی نی رسمیته تانیماسینا باخمایاراق او ایللرده (1945- 1946 دا) گؤنئی آذربایجان میللی حؤکومتی قورولموش دئیه بیر شادلیق حیسسی ده کئچیرمه میشدی. اونون سببی ده –ایران، تورکیه، عراق و سوریه ده- کورد مسئله سینده آختارمالی ییق. غرب دؤولتلرینه گلدیکده ایران ممالیکی محروسه سینی تهراندا شاه دئیه حاکیمیته قویموش اویونجاقلاری واسیطه سی ایله اؤزلری نین بیلدیکلری اوچون (باخ: 9 خاطیرات تاج الملوک اتک یازی آشاغیدا) سؤویئتلر بیرلیگی گونئی آذربایجاندان چیخسینلار دئیه ساواش قورتارار قورتارماز چئرچیل، روزوئلت و ایستالین باشدا اولماقلا ایراندان قوشونلارینی چکمکلرینه داییر آنلاشما ایمضالامیشدیرلار. آنجاق 1991 اینجی ایل سؤویئتلر بیرلیگی نین داغیلماسی و موستقیل جومهوریتلرین یارانماسی، او جومله دن آذربایجان جومهوریتی نین یارانماسی و تورکیه طرفیندن بیرینجی دؤولت اولاراق آذربایجان جومهوریسی نین موستقیللیگی نین تانینماسی تاریخی شراییطین حاضیر اولدوغوندان و قوزئی آذربایجانلیلارا "گلین حاکیمیتینیزی قورونوز" دئمه سیندن خبر وئریردی دئسک ده یانیلمامیشیق. بیلیندیگی کیمی 1918 اینجی ایلینده محمد امین رسولزاده باشچیلیغی ایله  قورولموش قوزئی آذربایجان جومهوریتی، چارلیق علیهینه بیر جبهه ده ووروشدوقلاری لئنین و استالین الیله 1920 اینجی ایلینده ایشغال ائدیلدی. محمد امین موسکوایا آپاریلاراق اورادان بیر طرح ایله محمد امین رسولزاده تورکیه یه قاچماغا باشاردی. او تورکیه دن ایستالینه یازدیغی مکتوبدا زور ایله کمونیستلیک آدینا یئنی بیر ایمپئریانین هانکی فاجعه لره یول آچدیغینی دا اورتایا قویماغا چالیشدی. بئله لیک له روس دیللی اولمایان خالقلار باخیمیندان یئنی قورولموش ایمپئریانین –سؤویئتلربیرلیگی نین- هئچ ده چارلیق ایله چوخ فرقی اولمادیغینی باشاردیغی قدر آچیقلاماغا چالیشدی.

7        امیر خسروی کئچمیشده آذربایجان دئموکرات فیرقه سینه یانچیسی اولموش، سونرالار ایران توده پارتیسی سیرالاریندا بیر فارس تشکیلات آیاقچیسی (سمپاتی) کیمی وظیفه لرده اولموش. سؤویئتلر بیرلیگی نین قورباچف زامانی اورتایا آتدیغی پروستئریکا و قلاسنوس گؤروشلری عرفه سینده ایران توده پارتیسی ایچره مسئله دار اولاراق حزب توده ایراندان آیریلاراق حزب دئموکراتیک مردم ایران آدلی باشقا بیر فارس تشکیلاتی نین قوروجوسو اولموش و کئچمیش مرام و مسلکینه کورک چئویره رک ایران ممالیکی محروسه سینده میللتلر مسئله سی باخیمیندان (فارس دیل و مدنیتنه دایاناراق) پان ایرانیستلرین سیراسیندا یئر آلمانی اؤزو اوچون شرف بیلمیش و تاریخی مسئله لر باخیمیندان آیاغینی شوونیست محمود افشار و  عنایت الله رضا حضرتلری نین آیاغی یئرینه باساراق تاریخی قوزئی آذربایجان تورپاقلاری نی سیاسی چیخیشلاریندا اران آدلاندیرمانی اؤزونه بیر ایرانی وظیفه حئساب ائدیر.

8        جمیل حسنلی: سویوق محاریبه نین باشلاندیغی یئر گونئی آذربایجان 1945-1946، باکی 1999، صحیفه 86-87، آرشیوه ایشاره نومره 36.

9        ابولفضل قاسمی؛ تاریخچه جبهه ملی ایران، صحیفه 10

10    خاطرات تاج الملوک: ايرانی گوسفند امام رضا را تا صبح نمی چراند! http://www.peiknet.com/1384/hafteh/04azar/hafteh_page/63taj.htm

11   مظفر شاهدی: دستگيري امام خميني در آستانه قيام 15 خرداد 1342

http://www.iichs.org/archived/maghalat/emam15.html

12    میرهدایت حصاری: من مي‌خواهم هفت دولت زير پرچم ايران باشد: http://sattarkhan2.blogfa.com/post-6.aspx

13    ابراهیم یزدی: تدارک مبارزه مسلحانه علیه شاه:

http://www.iran-chabar.de/1383/07/30/ghaneifard830730.htm

14 پیمان پاکمهره بو یاناشما یالنیز تنقید ماهیتی داشیییر. بیلیندیگی کیمی پیمان پاکمهر دفعه لر آذربایجان میللی حرکتی فعاللاری علیهینه غرضلی دانیشیقلار خاریجی رادیولار و فارس شوونیستلری کیمی تانینان یایین باسین اورگانلاری، حزب نژادپرست جبهه ملی ایران مسئولو پرویز ورجاوند،  نهضت آزادی مسئولو ابراهیم یزدی، خاریجده اینتئرنئت واسیطه سی ایله یاییلان رادیو آزادگان و سون یازیلی دانیشیغیندا دا قصیدلی اولاراق حزب پان ایرانیست ایله رابیطه سی اولان منوچهر یزدی ایله آپاردیغی دانیشیق و تبریزنیوز آدلی سیته سینده آذربایجان ایجتماعیتینده منفی فیکیر اولوشدورماغا چالیشدیغی عمللر و ساییره. بونلار هامیسی پیمان پاکمهر ذات عالی اوزره منفی فیکیرلرین اولوشماسینا کؤمک ائدیر. بیلیندیگی کیمی بو کیچیک قوروپلاشمالار حزب پان ایرانیست، حزب میللت ایران نادیر تاپینتیلار کیمی هله هله اله دوشمزلر. یالنیز اونلار ایله اورگانیک رابیطه لری اولان ذات عالیلر بئله موناسیبتلرده بو دانیشیقلاری دوزنله مه فورصتینی یاخالامیش اولارلار. او  رابیطه قورما دا پیمان پاکمهر ذات عالیه نسیب و کسیب اولموش!! فئیضیاب اولدوقلاری بللی!!

15 گفتگو با "منوچهر يزدي: نام"پيشه وري"در تاريخ ايران با جدایی طلبی آذربایجان همراه بوده است:   http://www.tabriznews.com/default.asp?id=1134053741

16    آیت الله خمینی فرانسه نین نوفل لوشئشو شهرینده اولدوغو زامان ابراهیم یزدی اونون  مشورتچیسی اولماغا چالیشمیش. آیت الله خمینی ایرانا یئنی گلدیگینده ابراهیم یزدی اؤزونو آیت الله خمینی نین سؤزچوسو کیمی خبرچیلره (خبرنگارلارا) تقدیم ائتمه گه چالیشماسینا باخمایاراق بو داورانیش آیت الله خمینی نین اعتراضینا یول آچمیش. خبرچی آیت الله خمینیدن سوروشدوقدا ابراهیم یزدی سیزین سؤزچونوز مو؟ جاوابینا، آیت الله خمینی:- مگر من زبان ندارم؛ جاوابینی وئره رک بیر اؤلچوده ابراهیم یزدیلری یئرینده اوتورتموش. بونا باخمایاراق ابراهیم یزدی شورای اینقلابین عضوو و  موقت دؤلتده بیرینجی ناظیر معاوینی و سونرا ایرانین خاریجه ناظیری (وزیری) اولاراق وظیفه آلمیش و مهندیس مهدی بازرگانین رکابیندا موقت حؤکومتین کابینه سینده دئمه گه سؤز صاحابی اولموش. زامان گئدیشی ایله بنی صدر آیت الله خمینی قولتوغونا سوخولاراق پوست ایستمه سی و یالتاقلیغی اونو ایران ممالیکی محروسه سینده بیرینجی جومهور رئیسی ائتمیش. بنی صدر گوج اعمال ائتمه گه جان آتارکن آیت الله خمینی :- "کاری نکنید آنچه که داده ام پس بگیرم" دئمه گی ایله بنی صدری گون به گون تجرید وضعیته اوغراتمیش. بئله لیکله بنی صدر مجاهیدلرین تیمی ائولرینده گیزلنمک زوروندا قالمیش و مسعود رجوی ایله بیرلیکده مهرآباد اوچاق آلانیندان پاریسه طرف گیزلی صورتده قاچمانی قالماغا اوستونلوک وئرمک مجبوریتینده قالمیش.

17    ابراهیم یزدی اوسته توده ای لر و ساییره فارس تشکیلات یانچیلاری دئیه اونلار هانکی مملکتلرده سیاسی و نیظامی- اؤیرنیم کئچیردیکلرینی بیلدیکلرینی ایددعایا دایاراق کسینلیکله صادق قطب زاده ده بو مسئله دن خبری وار ایمش.  1358 ه. ش. ایلینده تهران اونیوئرسیته سینه صادق قطب زاده مرمی اصابت ائتمه یه جک بیر قارا مرسدئس بنز ایله یازدا  آخشام ساعات 18 زامانلاریندا دانیشماق اوچون گلدی. اورادا توده ایلرین علیهینه ایتتیهاملار آدرئسله یه رک اونلاری خاریجی عامیللر اولدوقلارینا داییر قورخوتما رجزی اوخوماغا و اونلاری ایجتماعیته آچیقلایاجاغینا داییر مساژ وئرمه گه چالیشدی. بونلارا باخمایاراق توده ای لر پاپدان داها پاپ اولماغا چالیشدیلار. اونلار (توده ایلر) ایران جومهور باشقانی ابولحسن بنی صدر مجاهدلر ایله ایش بیرلیگی ائدیب، حاکیمیتی آیت الله خمینی دن آلماغا و اونو قم شهرینه گؤندرمه گه چالیشارکن تهران اونیوئرسیته سینده کی دانیشیغیندا حاشیه ده کی موزاحیملره قوروپلارا جاواب اولاراق:جواب مشت را با مشت میدهیم؛ -بچه های مجاهدین- بزنید اینها را ! دئدیکده؛ -توده ای لر و اکثریتی لر-؛ سپهسالار پئنوشه، ایران شیلی نمی شه! شعاری وئرمک ایله بنی صدری داها دا مجاهیدلرین قوجاغینا ایته له میش اولدولار. صادق قطب زاده ایسه اینقلابین اوولینده رادیو تئلویزیونون رئیسی اولماسینا باخمایاراق زامان گئدیشی ایله ایسلام جومهوریسی نین موخالیفتینه چئوریلدی و حاکیمیت  چئوریلیشی ایتهامی ایله تهراندا اعدام اولدو.

18    تاج الملوک: درس هائی که جمهوری اسلامی از تاریخ نگرفت: http://www.peiknet.com/1384/hafteh/03dey/hafteh_page/99taj.htm

19    محمد برقعی: بررسی عملکرد چند حزب در ایران، پنجشنبه 8 دی 1384:

http://politic.iran-emrooz.net/index.php?/politic/more/6058/

ایشیق سؤنمز 16.12.2005

 فارسچی گؤروش