میللی مسئله نین قویولوموشو مو، یوخسا شهروندلیک مقوله سینی میللی مسئله ایله ترس باشا دوشمه می؟
بیلیندیگی کیمی میللی مسئله اورتاق دیل، مدنیت، گله نک و گؤره نکلردن یولا چیخاراق اؤزونو ایفاده ائدر. بو اورتاقلیقلار سیاسی دؤولت قورولوشو یوخسا حاکیمیت ائتمک آلانلاریندا دئییل، خالق ایجتماعیتی و خالق کیتله سینه اساسلانار دئیه دوشونمه لی ییک. شهروندلیق مقوله سی ایسه حاکیم نیظام و اینتیظاما اؤزونو اویدورماق، تابع توتماق و اؤزونو باغلی بیلمک و بیر حاکیمیته اؤزونو تابع ائتمک دئمکدیر. بو باخیمدان "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" طرفیندن جلال زاهدی ایمضاسی ایله یازیلمیش مقاله نین بعضی پاساژلارینی بیرلیکده اوخوماق ایجتماعیتی بیلگیلندیرمک اوچون یئرلی حئساب اولاردی دئیه دوشوندوک. جلال زاهدی ایمضاسی ایله مؤألیف "ایراندا ملی مسئله نین قویولوشو حاقیندا" یازیر:
"قديم تاريخه مالک اولان ايراندا تاريخ بويو مختلف خالق و ملتلر اؤز ديللری و مدنيتی ايله و ديگر سوسيال خصوصيتلريله بيرگه ياشاميش و ياشاييرلار. اورادا اولان عمومی و مشترک جهتلر خالقلار آراسيندا اقتصادی، سياسی و معنوی بيرليک ياراتميشلار. لاکين بونونلا ياناشی همده اؤز تاريخی کؤکو و ارثيتی ايله باغلی اولان هر خالق و ملت اؤز ملی وارليغی و ملی کيمليی ايله فخر ائتميش و فخر ائديرلر."(1)
اوسته گؤروندوگو کیمی مؤألیف بورادا فارس ادبیاتیندا یایقین اولموش ایرانلیلیق (اصلیتده فارسلیق) مقوله سینه آرخالاناراق فارس تشکیلاتلاری و تهران حاکیمیتی طرفیندن اورتایا آتیلمیش اراجیفه سؤیکنه رک -عمومی و مشتریک جهتلر خالقلار آراسیندا اقتصادی، سیاسی و معنوی بیرلیک یاراتمیشلار دئیه- میللی مسئله نی شهروندلیک مقامینا دوشورموش گؤرونور. یئری گلمیشکن مؤألیف ایددعا ائتدیگی عمومی و موشتریک جهتلر اوزره گؤز گزدیرک. ساواش و ایران ممالیکی محروسه سی نین سرحدلرینی قوروما زامانی بو ممالیکی محروسه ده یاشایان خالق و میللتلر هامیسی ایرانلی و تهران حاکیمیتی نین قانونلارینا تابع توتلمالارینا باخمایاراق باریش زامانی بو ایرانلی خالق و میللتلر هامیسی آریانژاد، اونلارین میللی دیل و مدنیتلری ایسه فارسچا قلمه آلینار دئسک، مؤألیفین سیاسی و معنوی بیرلیک – ایستر ساواش و ایسترسه ده باریش زامانی- دئدیگی ایفاده اؤزونو عکس ائتمیش اولار. بئله لیکله ده ایران ممالیکی محروسه سینده ایران دیل قوروپونا عایید اولمایان خالق و میللتلرین اوزاق کئچمیشلری دانیلمیش اولار. بونلارا باخمایاراق ایران دیل قوروپونا عایید اونلان خالقلارین دا دیل و مدنیتلری فارس اولمادیقلارینا باخمایاراق دانیلمیش اولار. ایقتیصاد مسئله سینه گلدیکده فارس دیل و مدنیتی اوزره قورولموش حاکیمیت ائتمه و ایداره سیستیمی فارس آغالیغی و میللیتچیلیگینی باشقا میللتلره یوکله مک اوچون بؤیوک صنعتی ایش یئرلرینی (دمیر و میس اریتمه فابریکالارینی) فارس ولایتلرینده یئرلشدیرمه نی بیر دیل، بیر مدنیت و بیر میللت (اوخو: فارس) مقوله سیندن یولا چیخاراق نظره آلمیشدیر دئیه دوشونمه لی ییک. دئمک، بیر چوخلاری ایران ممالیکی محروسه سینده اویدورما و ایستعماری اورتاقلیق آراماق یئرینه بو ممالیکی محروسه ده فارس ایستعمارینا اساسلان بیر سیستیمی آنالیز ائتمه لی و ایستعماری دؤولت و حاکیمیتلره دونیا چاپیندا ائدیلدیگی موعامیله نی فارس ایستعماری اوچون ده حیاتا کئچیرمه دوغرولتوسوندا دوشونمه لیدیرلر. مسئله میللی مسئله اولدوغو اوچون بو دئدیکلریمیزه گونئی آذربایجان ولایتلریندن فاکتلاری اوتایا قویاراق موألیف ایددعا ائتدیگی اورتاق ایقتصادین دا اولمادیغینی سرگیله مه گه چالیشاق. بیلیندیگی کیمی آذربایجان معدنلری قازیلیب چیخاریلاراق ناخالیص مادده لر بیرلیکده فارس ولایتلرینه داشینیر. اؤرنک اولاراق سونگون میس معدنی ناخالیص مادده لر ی بیرلیکده ماشینلارا یوکله نه رک کیرمانا و دمیر معدنلری ایسه ایصفهانین دمیر اریتمه کارخاناسینا داشینیرلار. بئله لیکله فارس حاکیمیتی بیر گول له ایله نئچه هدف وورموش اولور:1- فارس اولمایان خالق ائولادلاری باشدا آذربایجان تورکلری اولاراق اؤز آنا یورد و یووالارینی ایش ایشلمک اوچون ترک ائده رک کیرمان چؤللری و فارس ولایتلرینه آخین ائتمک و فارس ولایتلرینده فارسلاشماق مجبوریتینده قالیرلار. 2- فارس اولمایان میللتلرین اینسانی گوجلری و یئرآلتی قایناقلاری فارس ایستعماری نین خیدمتینه کئچمیش اولور. 3- فارس اولمایان میللتلرین کند و شهرلری بوشالاراق فارس دیل و بیر فارس مدنیتی دوغرولتوسوندا فارس ایستعمار سیستیمی نین پلانلارینی دوغروتموش اولورلار. بئله لیکله ایران ممالیکی محروسه سینده فارس اولمایان دیل و مدنیتلر یوخ اولماق مجبوریتینده قالیرلار. گئنه ده آذربایجان دئموکرات فیرقه سی آدلی تشکیلاتین جلال زاهدی مؤألیندن اوخویوروق:
"..۲- کانکرت ملی ليکله ياناشی همده ايراندا ياشايان خالق و ملتلر تاريخ بويو بيرگه عينی رسمی اراضيده ياشاميش، بير- بيريله قارشيليقلی علاقه ده اولماقلا قايناييب قاتيشميشلار. بودا اؤزونو عموم ملی خصوصيتلر فورماسيندا گؤسترميش و گؤسترمکده دير. ايران خالقلارينا خاص اولان ملی ليک و عموم ملی ليک خصوصيتلرينی شرح ائتمه دن، ايراندا ملی مسئله نين قويولوشو و حلی حاقيندا دوزگون دوشونوب، يول سئچمک ممکن دئييلدير. چونکی بو خصوصيتلر ملی مسئله نين حلی ايله بلاواسطه باغلی دير. بئله کی اگر ايراندا ملی مسئله نين قويولوشو و حلی ملی ليک و عموم ملی ليک خصوصيتلرينی نظره آليب، آراشديرماسينی طلب ائديرسه، بو خصوصيتلرده ملی مسئله نين حلينين استقامتلرينی و مضمونونو معين ائدير." (1).
بورادا جلال زاهدی رسمی ایددعا ائتدیگی هانکی بشر حقوقلارینا اویقونلاشمیش، خالق سس وئرمه سینه و رئفراندوملارا اساسلانیر. بیلینگی کیمی ایران ممالیکی محروسه سی کئچمیشده قونشولوغوندا اولان عثمانلی ممالیکی محروسه سی کیمی بیر ایمپئریادیر. بو ایمپئریانین رسمی دیل و مدنیتی فارسچادیر. بالکانلار و یونانیستاندا میللی بیلینجین دیرچلیشی ایلک اولاراق عثمانلی ممالکی محروسه سیندن بالکان و یونانیستانین آیریلماسینا یول آچدی. بئله لیکله بو قورتولوش حرکتلرینی عرب دونیاسی ایزله مه گه چالیشاراق اؤز موستقیل دؤولتلرینی یاراتماغا چالیشدیلار. دئمک، بیر فارس یانچیسی کیمی دئییل، دئموکرات اینسان کیمی ایران ممالکی محروسه سی نین کئچمیشینی عثمانلی ممالیکی محروسه سی ایله قارشیلاشدیرارساق، حاکیمیت چئویریلیشی ایله ایران ممالیکی محروسه سینه 1925 اینجی ایلدن حاکیم کسیلمیش فارس دیل و مدنیتی اوزرینده قورولموش حاکیمیتلرین نئجه رسمیتلری اولا بیلر دئیه دوشونمه لی ییک. بیلیندیگی کیمی دئموکراتیک پئرئنسیپلره اساساً بیر حاکیمیتین قانونی اولماسی و بیر ممالیک محروسه ده قورولماسی، حاکیمیت چئوریلیشی ایله دئییل، خالق سس وئرمه و رئفراندوم یولو ایله اؤزونو ایفاده ائده بیلر. بو مسئله یالنیز بیر دیل و مدنیته اساسلانمیش بیر میللت مسئله سیدیر. ایران ممالیکی محروسه سی کیمی چوخ میللتلی بیر ممالیکی محروسه یه حاکیمیت چئویریلیشی ایله بیر دیل و مدنیتین تحمیل ائدیلمه سی هئچ ده دئموکراتیک پئرئنسیپلره اساساً رسمی گؤرونمور. آنجاق آذربایجان دئموکرات فیرقه سی نین بو رسمیت ایفاده لری اونا قارداش تشکیلات کیمی تانینان فارس توده پارتیسی گؤروشلرینده اؤز عکسینی تاپمالیدیر. توده پارتیسی اؤزونو جهان وطن تقدیم ائتمه سینه باخمایاراق فارسچیلیق مقوله سینده تمامیت ارضی طرفداری ساییلیر. توده پارتیسی آتدیغی آددیملاری اونون خلفی ساییلان فدائیان خلق (اکثریت) تشکیلاتی ایزله مه گه داوام ائدیر. بیلیندیگی کیمی آذربایجان میللی حؤکومتی فارس قوشونون باسقیسینا 1946 اینجی ایل معروض قالارکن فارس توده پارتیسی تهراندا مجلیسه سوخولماق اوچون حزب ایران آدلی فارس تشکیلاتی ایله یاریشا گیرمیشدی. جلال زاهدی ایمضاسی ایله یازیلان و آذربایجان دئموکرات فیرقه سی طرفیندن اورتایا قویولموش یازیدا ایرانیت (اوخو: فارسلیق) مقوله سی " عموم ملی لیک" ایفاده سی ایله اورتایا آتیلمیش گؤرونور. آشاغیدا گؤره جه گیمیز دک بو ذات عالیلرین گؤروشونه اساساً دولاییلی اولاراق فارس دیل و مدنیتی ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان میللتلر اوچون "عموم ملی دیل" حئساب ائدیلیر. بو مسئله ده "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" یالنیز دئییل، فارس تشکیلاتلاری او جومله دن حزب توده و سازمان فدائیان خلق (اکثریت) ده ایران ممالیکی محروسه سینده فارس اولمایان میللتلری محلی حئساب ائدیر و اونلارین دیل و مدنیتلری رسمی دئییل، اؤزلری اوچون محللی قلمه آلینیر. بو باخیمدان آذربایجان میللی حؤکومتی نین یئنیلمه سیندن سونرا اؤزلرینی توده پارتی سی نین آذربایجان قولو کیمی قلمه آلان تاواریشلار اصلینده "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" دئییل، توده تشکیلاتی نین آذربایجاندا نماینده لیگی کیمی قلمه آلینمالیدیر. گئنه ده جلال زاهدی ایمضاسی ایله آذربایجان دئموکرات فیرقه سی طرفیندن اورتایا آتیلمیش یازیدا اوخویوروق:
"... عموم ملی ليک اونونلا ايضاح اولونور کی: 1- او کانکرت خالق و ملتلرين ملی خصوصيتلرينين قارشيليقلی علاقه لرينين سنتزی دير. 2- عموم ملی ليک ده، ايران ملتی دئمک دئييل دير. او، ايراندا ساکن اولان خالق و ملتلرين قارشيليقلی فايدالانما و علاقه لردن ايره لی گلن عمومی جهت و خصوصيتلرين توپلوسو دور. بو عمومی جهت و خصوصيتلر توپلوسو کانکرت بير ملتی و يا ايران آدلانان ملتی يوخ، ايراندا ياشايان بوتون خالق و ملتلری احتوا ائدن ايرانليليق انلايشينده تاپميشدير. 3- اونلارين وارليغی، بير- بيرينه اولان مناسبتله باغلی دير. 4- اجتماعی و طبيعی فلاکتلر زامانيندا عموم ملی ليک، عموم احوال روحيه سينده، اراده بيرليينده، بيرگه عزم کارليق و عموم منافعلرده، سوسيال قايقیکشليکده و سايره ده تظاهر ائدير. 5- عموم ملی ليک تاريخی ضرورتدن و هر بير خالق و ملتين خصوصياتينين عمومیلييندن عمله گلير. 6- چوخ ملتلی مملکتلرده هئچ بير ملت تجريد اولموش شکيلده اولمور. اونلار بير- بيريله قارشيليقلی تاثير حاليندا اولدوغو اوچون هم اؤز ملی ليی و همده عموم ملی ليک حاقيندا دوشونور. چونکی اونلارين طالعی عينی دير. 7- عموم ملی ليکده ايران کيمی مملکتده اسلام احکاملاری، آيين و مراسملرين اجراسيندا دينی عمومی ليی عمله گلير."(1).
اوسته گؤروندوگو کیمی بو دئموکرات مئابلارین "عموم ملی لیک" مقوله لری کئچمیش سؤویئتلر بیرلیگینده کی قارداش رئسپوبلیکالار فیکیرلرینه اساسلانیر. کئچمیش سؤویئتلر بیرلیگینده روس دیل و مدنیتی حاکیم، روس اولمایان دیل و مدنیتلر بؤیوک اؤلچوده -روس دیلینه وئریلن اؤنملری نظره آلاراق- اریمه گه و آرادان گئتمه گه زامان گئدیشی ایله محکوم ساییلیردیلار. بو باخیمدان اؤزونو "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" آدلاندیران قوروم و تشکیلات آذربایجان تشکیلاتی دئییل، فارس توده پارتیسینه بیر ماشا رولونو اویناماغا چالیشان اصلیتلری آذربایجانلی اولان فارس توده چیلر تشکیلاتی ساییلمالیدیر. ایستعاری گوجلر محکوم میللتلر آراسیندا اؤز ایستعماری پلانلارینی حیاتا کئچیرمک اوچون هر میللتین ائولادلاری واسیطه سیله ایستر پوزیسیون، ایستر سه ده اوپوزیسیون تشکیلاتلار یارادار مقوله سینه دیققت یئتیردیکده "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" آذربایجانچیلیق باخیمیندان سید جعفر پیشه وری قوروجوسو اولان تشکیلات دئییل، فارس توده پارتیسی نین آذربایجان قولو ساییلمالیدیر. گئنه ده جلال زاهدی ایمضاسی ایله یازیلمیش و "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" طرفیندن آذربایجان ایجتماعیتینه تقدیم اولموش یازیدا اوخویوروق:
"... اما بورادا باشليجا جهت ملی ليکله، عموم ملی ليک آراسيندا اويغونلوغون ياراديلماسی و دوزگون تناسبلويون قورولماسی دير. محض بونلارين اساسيندا ايراندا مشترک تاريخ، اراضی و عموم ملی مدنيت وثيقه سی الده ائديلميشدير. بو وثيقه اساسيندا ياراديلان اجتماعی، سياسی، مدنی ده يرلر و عموم ملی منافعلر شرطلنميشدير. بو او دئمکدير کی: بيرينجی- عينی اراضينده ياشايان خالق و ملتلرين تاريخی عينی دير. ايکينجی- عمله گلن مدنی- معنوی ده يرلر همين خالقلارين مشترک فعاليتينين نتيجه سی دير. اوچونجو- هر هانسی خالق و ملتين حقوقو تاپدالانارسا بو هم کانکرت بير ملتين يا خود ملی ليين همده ايران اوزره عموم ملی ليک عنصرلرينه ورولان ضربه اولاجاقدير. دوزدور، حال حاضيردا ايراندا موجود قانون اساسی چرچيوه سينده هر ملتين اؤز آناديلينده مطبوعاتينين نشرينده، ملی ادبياتين ياييلماسی و انکشافيندا معين امکانلار ياراديلميشدير. بو آزاچيق اولسادا ملی شعورون اويانماسيندا، يئنی نسلين ملی کيمليینين عنصرلريندن اولان آناديلينده تحصيل الده ائتمک ايشينده لازمی زمين يارادير. اما اونون تام و رئاللاشماسی کؤتله لرين مبارزه سينده و ملی مسئله نين دوزگون حليندن آسيلی دير."(1).
اوسته گؤروندوگو کیمی دولاییلی اولاراق ایران ممالیکی محروسه سی دئییل، 1925 اینجی ایلدن فارس شوونیستلری و تمامیتچی قووه لر طرفیندن اورتایا آتیلمیش "ایران (اوخو: فارس)" مملکتی، ایران دیل و مدنیتی (اوخو: فارس) قبوللوق گؤرور. بئله لیکله ایران ممالیکی محروسه سی دئییل، ایران اراضیسیندن (باخ اوسته: عئینی اراضیده یاشایان خالق و میللتلرین تاریخی عئینیدیر) سؤز صؤحبت ائدیلیر. اوسته لیک میللی مسئله اورتاق دیل و مدنیت، گله نک و گؤره نکلر اساسیندا دئییل، تاریخده کی حاکیملر اوزره یازیلمیش مداحلیق تاریخلری اونلارین میللی منسوبیتی و کیم اولدوقلاری اساسیندا دئییل، فارس دیل و مدنیتی اساسیندا دگرلندیریلمیش اولور. بو مسئله دوغرو اولارسا، بالکانلار، یونانیستان، و ساییره تورپاقلارداکی و 1500 اینجی ایللردن سلطان سلیم عثمانلی طرفیندن ایشغال اولموش عرب تورپاقلاری عثمانلی دیل و مدنیتی اساسیندا تورکیه نین عموم میللی تورپاقلاری ساییلابیلردی. بیلیندیگی کیمی عثمانلیلار اراضیلرینی گئنیشلندیرمه گه باشلادیقدان - بوگونکو دئییش ایله باشقا میللتلرین تاریخی اراضیلرینی ایشغال ائتدیکدن- سونرا عثمانلی حاکیمیتینده اولان تورپاقلار "ممالیکی محروسه عثمانی" دئیه تاریخده ثبت اولموشدور. عثمانلی ممالیکی محروسه سینه پارالئل اولاراق صفویلر دؤولتی، باشلاریندا شاه ایسماعیل اولماقلا آذربایجاندان اوزاق حاکیمیت آلتینا گتیردیکلری تورپاقلاری "ممالکی محروسه ایران" دئیه تاریخه ثبت ائتمیشلر. بالکانلار، یونانیستان، عرب ممکلتلرینده کی میللتلرین وارلیغینی نظره آلاراق تاریخی اراضی دئیه حاکیمیتلر مسئله سینی میللتلر ایله عئینیلشدیرمک دوزگون ساییلابیلمز دئیه دوشونمه لی ییک. آنا یاسا (قانون اساسی) مسئله سینه گلدیکده ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم کسیلمیش ایسلام جومهوریسی نین آنا یاساسینا اساساً فارس دیلی نین یانی سیرا فارس اولمایان دیل و مدنیتلر اوچون مکتب و مدرسه لرده حاق تانینماسینا باخمایاراق فارس دیلی نین رسمی تانینما مسئله سی اوزره فارس حاکیمیت اورگانلاری و حاکیمیت داییره لری آنایاسایا (قانون اساسی یه) ایشاره ائتمک لرینه باخمایاراق (2) فارس اولمایان دیل و مدنیتلرین اینکیشافی اوچون مؤألیف ایددعا ائتدیگی آنا یاسادان حرکت ائدیله رک هئچ بیر کؤمک و مساعیدت اولونمور. گئنه ده جلال زاهدی ایمضاسی ایله یازیلمیش و "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" طرفیندن آذربایجان ایجتماعیتینه تقدیم اولموش یازیدا اوخویوروق:
"... بئله کی، حاضير کی دؤورده زمانه ميزين سياسی استراتژی خطینی دموکراسی تشکيل ائتديی بير حالدا ملی مسئله دموکراتيا و انسان حاقلاری بير- بيريله قارشيليقلی علاقه ده و وحدت حاليندا دير. اما بورادا باشليجا جهت دموکراسی دير. چونکی يالنيز دموکراسی سيستمينين قرارلاشماسی ايله انسان حاقلاری و همده ملی حقوقلار تامين ائديلميش اولور. بو اونونلا ايضاح اولونور کی، ملی مسئله دموکراسينين ترکيب حصه سی دير. ملی ظلمه قارشی، انسان حاقلارينين الده ائديلمه سی اوغروندا کی، مبارزه نين محورينی همين مملکتده ياشايان بوتون خالق و ملتلرين دموکراسی اوغروندا مبارزه سی تشکيل ائدير. اونودا دئمک لازمدير کی، انسان حاقلاری و ملی مسئله آراسينداکی وحدتله ياناشی همده بير- بيريسندن فرقله نيرلر. اگر انسان حاقلاری وطنداشلارين اقتصادی، سياسی، معنوی حقوقلارينی عکس ائتديره رک، وطنداش حقوقونون دؤلت طرفيندن تضمين ائديلمه سينی نظرده توتورسا، ملی مسئله، همين حقوقلارين اوسته گل هر بير خالق و ملتين ملی حقوقلارينی، تعيين مقدرات حقوقونو، آناديلينده سربست حرکت ائتمه سی عکس ائتديرمکله مدافعه ائدير. اما بودا بير حقيقت دير کی، دموکراسی اولمادان نه انسان حاقلاريندان نه ده ملی حقوقلاردان صحبت گئده بيلمز. يالنيز دموکراسی سيستمده انسانا خاص اولان بوتون اجتماعی حقوقلار، حقوقیدن رسميلشير و قانون اساسیده تثبيت اولونور. دئملی، دموکراتيا هم انسان حاقلاری و همده ملی مسئله نين حلينين اعتبارلی ضامنی دير."(1).
ایران ممالیکی محروسه سی اوچون اؤزلرینی سراسری (اوخو: فارس) آدلاندیران تشکیلاتلار میللتلر مسئله سی باخیمیندان حاکیمیته اوپوزیسیون دئییل، پوزیسیون تشکیلاتلار ساییلیرلار. بو تشکیلاتلارین عوضولرینین 3/2 ایکیسی فارس اولمادیقلارینا باخمایاراق بو تشکیلاتلارین رسمی اورقانلاری فارسچادیر. بو تشکیلاتلاردا اصلیتی تورک اولان اینسانلار اؤز آرالاریندا تورکو دانیشدیقلاری زامان "لطفاً وارد کانال 2 نشوید" (شهروند درجه دو) دئیه او تشکیلاتلارداکی فارس عوضلری طرفیندن ایخطار وئریلر. بئله لیکله اؤزونو "فیرقه دئموکرات آذربایجان" دئیه تقدیم ائتمه گه چالیشان بو ذات عالیلرین بیر چوخلاری باکیدا یاشاماقلارینا باخمایاراق بو یازیلدیغی مقاله دن ده آیدین اولدوغو کیمی اؤز آنا دیللرینی ادبی فورمادا یازماغا باشارمازلار. دئمک، فارس تشکیلاتلاری دئموکراسی اوغروندا موباریزه ائتمه لرینه باخمایاراق میللی مسئله باخیمیندان اؤزلرینی تهران حاکیمیتینه پوزیسیون (سن یوخ من اولسام داها یاخشی اولار) کیمی قلمه آلیرلار. فارس تشکیلاتلاری نین بو داورانیشلارینی نظره آلاراق نه اوچون "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" آذربایجان ایجتماعیتینی آلداتماغا چالیشیر؟ دئیه دوشونمه لی ییک. دئمک، ایران ممالیکی محروسه سینده میللی مسئله حل اولمادان بو ممالیکی محروسه دئموکراتیکله شه جک گؤرونمور. میللی مسئله نی درک ائتمه قابیلیتینده اولمایانلار گؤرمز و کؤرلرین کند اوچون کدخدا اولما، شهر اوچون بلدیه رئیسی اولما و ولایت اوچون والی اولماغا چالیشما داورانیشلارینی خاطیرلاتمیش اولارلار. گئنه ده جلال زاهدی ایمضاسی ایله یازیلمیش و "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" طرفیندن آذربایجان ایجتماعیتینه تقدیم اولموش یازیدا اوخویوروق:
" ...بعضی سياسی قروپلار و شخصيتلر طرفيندن سوسيال حادثه لر و مناسبتلر حاقيندا تحريف اولموش شکيلده فيکيرلر ايره لی سورورلر. اونلاردان بعضیلری ايران ملتی آنلايشينی، بعضیلری فارس ديلينی ايراندا ملی وحدت و بيرليک کيمی، بعضيلری دينی، ملی وحدت کيمی گؤسترمه يه چاليشيرلار. بو ايده يالار ماهيتجه ايراندا ياشايان ملتلری واحد ملت، واحد ديل، واحد مدنيت ايچه ريسينده اريديب، آسيميلياسيا ائتمک دير. دوزدور، ايراندا مختلف ائتنيک قروپلار، خالقلار و حتی ملتلر واردير کی اونلارين بعضیلرینين ديلی او جمله دن گيلک، کورد، لور و بلوچ و سايره فارس ديللی سيستمه داخيل دير. اما ايراندا ۳۰ ميليون آذربايجانلی ياشايير، بونلارين ديلی تورک ديللی سيستمه داخيل اولان آذربايجان ديلی دير و اونون اؤزونه مخصوص ديل خصوصيتی، يازيلی و مادی و مدنی عابيده لری واردير و حتی فارس ديلينين زنگينلشمه سينده و مدنيتين انکشافيندا آز رول اويناماميشلار." (1).
اوسته گؤروندوگو کیمی بورادا توده پارتی سی نین آذربایجان قولو ایران ممالیکی محروسه سینده اؤز میللی حاقلاری اوچون موباریزه ائتمک عزمینده اولان خالق و میللتلر آراسیندا فیکیر باخیمیندان داغیدیچی رول اویناماغا چالیشیرلار. دئمک، فارس، گیلک، لور، بلوچ و ساییره دیللرین بیربیرلرینه یاخینلیغی تورکجه نین فارسچایا اوزاقلیغی میللی مسئله نین ماهیتینده بیر شئی دگیشمز و بو میللتلره باغلیلیغی اولان اینسانلاردان میللی حاقلار اوغروندا ائتدیکلری موباریزه لرینه سون قویا بیلمز. آنجاق نه اوچون فارس توده پارتیسی یانچیلاری بو مسئله نی آذربایجانلیلار واسیطه سی ایله بو خالقلارا آشیلاماق ایسته ییرلر، بو مسئله اؤزو ده دوشوندوروجودور. بونون یانی سیرا آذربایجانلیلارین فارس دیلی اوچون وئردیکلری امگی گؤزه چکه رک یئری گلدیکده فارسجانی ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللتلرین، او جومله دن آذربایجانلیلارین عموم میللی دیلی کیمی ده تقدیم ائده جک گؤرونورلر. گئنه ده جلال زاهدی ایمضاسی ایله یازیلمیش و "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" طرفیندن آذربایجان ایجتماعیتینه تقدیم اولموش یازیدا اوخویوروق:
"... بو اراضيده ياراديلان مادی و معنوی ثروتلر، معنوی زنگينليکلر، پيسخولوژی عمومی ليی، تاريخ، فولکور، ميفولوژی، دينی و فلسفی باخيشلار، معمارليق، هيکل تراشليق، موسيقی، يازيلی و شفاهی ادبيات، ايرانداکی خالق و ملتلرين بيرگه فعاليتینين نتيجه سی تجسمی دير. بير سؤزله اوراداکی طبيعی و اجتماعی ثروتلر بوتون وطنداشلارين ثروتی دير. اگر بورادا بير ملتی تجزيه طلبليک باخيميندان ديگر ملتلردن و بوتولوکده ايراندان آيريب، تجريد ائديلرسه، اوندا همين ملتی همين ثروتلردن محروم ائتمک دئمک دير."(1).
اوسته قالین بلیرله دیگیمیز عیبارتده دولاییلی اولاراق کئچمیشده کی فارس ادبیاتی ایران ممالیکی محروسه سی نین بوتون میللتلرینه عایید ائدیلمیش گؤرونور. آنجاق مسئله اوزره آرتیق دوراقلادیقدا بو عیبارتده کی مطلبلر عوامفریبلیکدن باشقا بیر شئی ایفاده ائتمز گؤرونور. بیلیندیگی کیمی فارس شوونیستلری ده سؤزده ایرانی آذربایجانلیلارا عایید بیلیرلر، علمده ایسه اونلارا اؤز دیللرینده اوخویوب یازما حاققی تانیماق ایسته میرلر. اوسته لیک شییادلیق ائده رک "آذربایجانیها ایرانیان اصیل (فارس) هستند" دئمکدن دن چکینمیرلر. دئمک، مؤألیفین بو عیبارتلری ده میللی مسئله آچیسیندان دوغرو و دوزگون دئییلدیر. آذربایجان تورکلری نین بیر چوخو اؤزلرینی فارس دیل و ادبیاتینا تسلیم ائتمکلری فارسچا یازیلمیش اثرلرین آذربایجان میللتینه عایید اولدوغونو ایفاده ائده بیلمز. فارسچا یازیلمیش اثرلر فارس دیل و ادبیاتینا عاییددیرلر. آنجاق بو اثرلر تورکچه یه چئویریلریسه لر، بو اثرلر تورک ادبیاتینا قازانیلمیش اثرلر سیراسیندا یئر آلارلار. اینسان دوشوندوگو دیلده یازیب یاراتدیغی اوچون فیکیر باخیمیندان دا فارس دیلینده ایفاده اولموش دینی و فلسفی اثرلر فارس کولتورونه تقدیم اولموش اثرلردیر- ایستر بو فیکیر صاحابلاری آذربایجانلی، کورد، لور، بلوچ، ایسترسه ده بیر فارس اولسونلار. دئمک، فارس گئرامئری و اوسولوبو ایله دوشونن اینسانلار مفکوره باخیمیندان اؤزلرینی فارس دیل و ادبیاتینا تقدیم ائتمیش اینسانلار ساییلمالیدیرلار. آنجاق بو اثرلر باشقا دیللرین گئرامئری و اوسولوبو اساسیندا بو دیللره چئویریلیرسه لر، او زامان بو اثر و فیکیرلر بو دیل و ادبیاتلارا قازانیلمیش مقامدا یئر آلارلار. گئنه ده جلال زاهدی ایمضاسی ایله یازیلمیش و "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" طرفیندن آذربایجان ایجتماعیتینه تقدیم اولموش یازیدا اوخویوروق:
" ... البته، ايران ملتی آدلانان مفهومون انکاری هئچده ايرانليليق مفهومونون انکاری دئييل. عکسينه ايرانليليق، عموم ملی ليک باخيميندان ايران ملتی آدلانان مفهومدان داها گئنيش و اساسلی بير مفهوم دير. بئله کی، ايرانليليق اؤز تظاهرينی اوندا گؤسترير: ۱- وطن پرورليک حسلرينی جوشماسيندا۲- حياتی رئالليقلارين انعکاسيندا۳- باش وئرن عموم حادثه لرين شعور فاکتينا و دوشونجه فورماسينا چئوريلمه سينده٤- موجود تاريخی ضرورتين و شرايطين درک ائديلمه سينده ۵- عموم ايستک و اميدين حيات فورماسيندا ۶- وطنين مادی و معنوی ده يرلين و ملی افتخارين قورونماسيندا ۷- اقتصادی، سياسی استقلالين، اراضی بوتوولويون و منتاليته تين قورونماسيندا ۸- تاريخی ميراثلارين محافظه سينده ۹- دموکراتيا و انسان حقوقلارينين قورونماسيندا ۱۰- ايرانليليق حسلرينه حددن آرتيق حؤرمت و احترامدا. (1).
اوسته گؤروندوگو کیمی مؤألیف وطنداشلیق مقوله سینی میللی مسئله ایله قاریشدیرمیش مقامدا یئر آلیر. بیلیندیگی کیمی ایرانلی اولماق ایران ممالیکی محروسه سی نین وطنداشی اولماق دئمکدیر. بو مسئله نی اویدورما "عموم ملی لیک" تئرملری ایله ایجتماعیته یئدیرمک اؤزو ده جهالت ساییلمالیدیر. دئمک، ایران ممالیکی محروسه سینی چوخ میللتلی تانیدیغیمیز تقدیرده ایران ممالیکی محروسه سینده میللتلر مسئله سی یئرینه "عموم ملی لیک" ایفاده سینی چئینر توپور ائتمه گه چالیشماق اؤزو ده نه دئمک ایسته دیگینی ایفاده ائده بیلمه مه نین گؤرونتوسو کیمی قلمه آلینمالیدیر. گئنه ده جلال زاهدی ایمضاسی ایله یازیلمیش و "آذربایجان دئموکرات فیرقه سی" طرفیندن آذربایجان ایجتماعیتینه تقدیم اولموش یازیدا اوخویوروق:
"..10- فارس ديلی ملی بيرليک و وحدتين اساسی اولابيلمز. او يالنيز ايرانليلارين عمومی ديلی، انسيت واسطه سی و بير- بيرينی باشادوشمه سی دير."(1)
اوسته گؤروندوگو کیمی "فارس دیلی ایرانلیلارین میللی و رسمی دیلی" ایفاده سی یئرینه مؤألیف "فارس دیلی ایرانلیلارین عمومی دیلی" ( و باشقا دیللر محلی) بیچیمینده اورتایا قویموش. بیلیندیگی کیمی هر اینسانین بیر آنادیلی و هر میللتین بیر ایداره ائتمه دیلی اولابیلر. بو باخیمدان اؤزلرینی دئموکرات آدلاندیرماغا چالیشان دئموکرات مئاب ذات عالیلر اصلینده ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللتلری اسارت زینجیرینده ساخلاماق ایسته گنلردن ساییلمالیدیرلار. آذربایجان میللتی نین اوزلشدیگی چتینلیکلرین بؤیوک حیصه سی اؤزلرینی دئموکرات و قاباقچیل بیلن اینسانلاردان ایلری گلن مسئله دیر. بونلار فارس شوونیستلرینی یانسیلاماقدا مئیموندان داها دا مئیمون اولماغا چالیشارلار.
قایناق:
1 جلال زاهدی :آذربايجان دموکرات فرقه سی : http://www.azadtribun.com/x344.htm
2 و با توجه به اينكه بنا بر اصل پانزدهم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، زبان مذكور، زبان رسمي و مشترك ملت ايران است، شوراي عالي انقلاب فرهنگي به منظور حفظ سلامت و تقويت و گسترش اين زبان و تجهيز آن براي برآوردن نيازهاي روزافزون فرهنگي و علمي و فني، و رفع تشتت و ايجاد هماهنگي در فعاليتهاي مراكز فرهنگي و پژوهشي در حوزۀ زبان و ادب فارسي و سازمان دادن به تبادل گسترده و پربار تجربه در زمينۀ تحقيقات و مطالعات در اين حوزه و صرفه‌جويي در نيرو و هزينه و استفادۀ صحيح از كارشناسان و پژوهشگران و ايجاد مرجعي معتبر و برخوردار از وجهه و حيثيت جهاني در ايران، اساسنامۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسي را بدين شرح تهيه و تصويب كرد و تمهيد مقدمات تأسيس آن را به وزارت فرهنگ و آموزش عالي (وزارت علوم، تحقيقات و فناوري كنوني) محول نمود. http://persianacademy.ir/asasname.htm
ایشیق سؤنمز 02.02.2006