"تبریزلی بای بک" ایمضاسی ایله آذربایجان میللی مسئله سی اوزره یازیلمیش دوشونجه لره باخیش
آذربایجان ایستر تاریخ آچیسیندان، ایسترسه ده روسیه چارلیغی و قاجار ممالیکی محروسه سی آراسیندا اولان ساواشلار سونوجو (نتیجه سی) اولاراق جغرافی باخیمیندان بیر بوتونلوک اولوشدورماسینا باخمایاراق سیاسی باخیمدان ائتنیک آذربایجان خالقی و اونون ایچردیگی تورپاقلار بؤلونموش ساییلار. بو فاکتلاری پالازا بورویه رک بوتون و بیرله شیک آذربایجاندان بوگون سؤز آچماق واقعیتلری گؤرمزلیکدن ایلری گله بیلر دئمک ایسترسک، کیمسه نین کؤنلونو قیرمادان سؤزوموزو دئمیش اولاریق. بو یاناشمادان یولا چیخاراق "تبریزلی بای بک" ایمضاسی ایله ایشیق اوزو گؤرن دوشونجه لری نظردن کئچیرمگه چالیشاق، اوخویوروق:
"... گونئي آدلانديرديغيميز بؤلگه اصلینده آنايوردوموزون ان بؤيوک پارچاسيدير. ائله بونا گؤره ده اؤنرميشديم کي بو بؤلگه نين آدينا گونئي آذربايجان يئرينه، آذربايجانين گونئيي آدين قوللاناغ. دئديگيم فورمادا، آذربايجان بير بوتؤو آلاراق آلينيب و بللي اولوناجاق کي آذربايجانيني قوزئي، باتي و دوغو پارچالاريدا واردير! ياني کي، گونئي يا قوزئي، هابئله باتي و دوغو اؤز اؤزلرينه بير بؤلگه دييللر، اؤزلرينه اؤزل ميلت و حتّی دئولتلري يوخدور، و بو، آذربايجانين ميللي و دئولتچيليک باخيميندان بير بوتؤو اولدوغونون گؤسترگه سي اولاجاقدير. يوخسا بو گون بيز گونئي آذربايجان دئييب، اونون ميللي هرکاتيندان دانيشيب و اونون ميلتينه اوز توتاراق دانيشساق، دئمک کي اؤز اليميزله آذربايجاني پارچالاميش اولوب و اونو ان آزيندان 4 يئره بؤلموش اولوروق"(1).
یوخاریداکی دوشونجه لر دویقو و احساس اساسیندا ایفاده اولونماسینا باخمایاراق بو یاناشما آذربایجان میللی مسئله سینه دئماگوژیک یاناشما کیمی گؤزه چارپمیش اولار. ساواشلارین سیاست اوزرینده آپاریلدیغینی، آذربایجان تورپاقلاری نین دا سیاست آلانیندا بؤیوک دؤلتلر وسیله سی ایله خالق ایستگی اولمادان بؤلوندوگونو نظره آلارساق، بو بؤلونموش بؤلگه لری بیرلشدیرمک ایستگی ده سیاست یولو و سیاست دیلی ایله حیاتا کئچمه لیدیر دئیه دوشونمه لی ییک. بو باخیمدان بو گون دونیا دؤلتلری آراسیندا آذربایجانین گونئیی دئدیکده آذربایجان جمهوریتی نین "آستارا، فضولی، زنگیلان، بیله سووار، و ساییره بؤلگه لری آنلاشیلار. دئمک، "گونئی آذربایجان" یئرینه "آذربایجانین گونئیی" دئدیکده گونئی آذربایجان میللی مسئله سینی آذربایجان جمهوریتی نین کؤلگه سی آلتیندا توتاراق بو مسئله نی دونیا ایجتماعیتی نین دیققت مرکزیندن یاییندیریلمیش اولار. دؤولتچیلیک دئدیکده ایستک و آرزولار دئییل، وار اولان دؤلتی یاشاتماق و گله جگه پیلانلی بیچیمده آددیم آتماق نظرده آلینمالیدیر. بو باخیمدان دونیا دؤلتلری طرفیندن تانینمیش آذربایجان جمهوریتی نین تورپاغی نین % 25 –ی ائرمنی داشناقلاری تاپداغی نین آلتیندا اولارکن دونیا آذربایجانلیلاری دؤلتچیلیگی یوکونو آذربایجان جمهوریتی نین بئلینه یوکلمک منطیقدان اوزاق گؤرونر. دئمک، سیاست آلانیندا گونئی و قوزئی آذربایجان مسئله لرینی دونیا ایجتماعیتینه تانیماغا چالیشماق و یئری گلدیکده گونئیلی و قوزئیلی نین دایانیشما ایچینده اولمالاری داها یارارلی اولار دئیه دوشونمه لی ییک. مسئله بئله اولدوقدا سوروشمالی ییق: -"فارس ایستعمار گوجلری و مدنیت راسیستلری" حاقسیز اولاراق "آذربایجان جمهوریتی" نی "ایرانشمالی" آدلاندیرارکن، نه اوچون آذربایجان اوولادلاری بؤلونموش وطنلری نین "گونئی و قوزئی آذربایجان" آدلانماسینی "آذربایجان جمهوریتی" نین کؤلگه سی آلتیندا توتاراق آذربایجان میللی مسئله نی دونیا اجتماعیتی نین دیققت مرکزیندن یاییندیرما فیکیرینه قاپیلارلار؟ بو مسئله اؤزو ده دوشوندوروجودور (2). تبریزلی بای بک ایمضاسی ایله گئنه ده اوخویوروق:
"... بلليدير کي تاريخين بير چوخ دؤنمينده بو بؤلگه لر بير بيريندن آيري اولماييبلار. اونلاردا اولان ميللي دوشونجه و دئولتچيلي بير تک سيستئم اولاراق گئچرلي اولوب. ائله محض بونا گؤره دير کي بيزلر چاليشماليييق تا ياخين گئچميشده باش وئرن پارچالانمالاري دوردوروب، يئنيدن گرچک و دوغرو بيرليگيميزين يؤنونده چاليشيب و هير باخيمدان ياراناجاق اولان بيرليگي قوروياغ"(1).
کئچیشده آذربایجان تورپاقلارینداکی باش وئرمیش بؤلونمه لر آذربایجان ایجتماعیتیندن آسیلی دئییل، بؤیوک قونشو دؤلتلرین ماراق داییره سیندن آسیلی اولدوغو اوچون بؤلگه ده کی دؤلتلرین ماراق داییره سی قارشیسیندا قورونماق دا یالنیز آذربایجان بیرلیگی شعاری نی وئرمکله دئییل، بو بؤلونمه لری دونیا ایجتماعیتی نین دیققتینه اویقون دئییملر واسیطه سی ایله یئتیرمک ده آذربایجان تورپاقلارینی دونیا ایجتماعیتینه تانیتماق اوچون لازیم گؤرونر. ائله اوندان یانا دا "گونئی آذربایجان" دئدیکده "آذربایجان جمهوریتی" نین گونئی بؤلگه لری دئییل، بو جمهوریتین سرحدلری ائشیگینده یئر آلمیش آیری بیر سیاسی نیظام و اینتیظاما تابع توتولموش بیر بؤلگه دونیا ایجتماعیتینه سرگیلنمیش اولار. تبریزلی بای بک اوسته یازدیقلاری نین ترسینه آشاغیداکی دوشونجه لری ده اؤنه سورمه گه چالیشار:
"... اينديکي آذربايجان پارچالانيب، دوشونجه بيرليگيندن اوزاقلاشيب و حتّی تورک اولدوغون اونوتوب! گرچک بودور کي بو سونوجا وارمادان، گله جک اوچون يارارلي پلانلار چيزمک مومکون دييلدير"(1).
اوسته کی پاساژدا موللیف دولاییلی اولاراق ائتنیک آذربایجانین بؤلونموش (پارچالانیب) اولدوغونو قلمه آلماقلا قونشو دؤلتلر طرفیندن یئریدیلمیش سیاستین ده آلتینی چیزمیش اولار. بئله لیکله "گونئی آذربایجان" تورپاقلارینی "آذربایجانین (دونیا دؤلتلری طرفیندن تانینمیش آذربایجان جمهوریتی نین) گونئیی آدلاندیرماسی دا اساسسیز ساییلار. تبریزلی بای بک ایمضاسی ایله یازیلمیش یازیدان اوخویوروق:
"... ايللردير کي چاليشيرام او بايراغ فاناتيکلرينه آنلاتام کي آ دوستوم، تشکيلاتين بايراغ اولماز. سيزين تشکيلاتين آمبلئم، لوگو، سيمبول، سيمگه و اونا بنزر مارکاسي وار. او بوياديغينيز فيليستينه بنزر بايراغ دا نه دير؟ باخين، اله بو سورويا جاواب وئرمييب و اؤز باشيناليغلارينا داعوام وئرن گاموح-چولارين سهوي سونوجو، گايپ-دا بايراغ بويادي! بئله دوشونورم کي، ائله منده بير بايراغ ياراديم و صاباح اونون دوغوم گونونو ائلان ائديم!"(1).
میللی حرکت اوچون بایراق یونتاماق بیر ایکی، یوخسا نئچه شخص و تشکیلاتین مسئله سی دئییل، بو مسئله میللت ایراده سینی قازانمیش "میللت مجلیسی" نین مسئله سی اولمالیدیر. دئمک، گونوموزده کی وار اولان بوتون حزب و تشکیلاتلار بیله "گونئی آذربایجان میللی بایراغی" دئیه بیر بایراق اورتایا قویارلارسا، گله جکده یاراناجاق هر هانسی بیر تشکیلات بو بایراغی قبول ائتمزسه، بو مسئله گئنه ده آذربایجان میللی حرکتینه ضرر وورابیلر. ائله اوندان یانا دا بو بایراق مسئله سینی بیر شرف مسئله سینه چئویرمک بوگون گونئی آذربایجان میللی حرکتی اوچون دوزگون گؤرونه بیلمز. آنجاق بایراغی اؤزلرینه وسیله ائده رک گونئی آذربایجان میللی مسئله سی دئیه مبارزه ائتمگه دوشونن ذات عالیلر بوگون وار اولان تشکیلاتلاری (کیچیکلی و بؤیوکلو) بیر آرایا گتیره رک و آذربایجان بایراغی نین اؤزللیکلرینی نظره آلاراق بیر آز قاچینماز دئگیشیکلیکله اؤز آرالاریندا اورتاق سونوجا گله بیلرلر. دئمک، بایراق مسئله سی بیر چوخلاری خیال ائتدیکلری کیمی پالتاق اوتاقلاریندا حلل اولوناجاق مسئله دئییل، بو مسئله کیچیکلی و بؤیوکلو تشکیلات منسوبلاری نین اورتایا گلمه سی ایله کئچری اولاراق اؤز حللی نی تاپابیلر دئیه دوشونمه لی ییک. بو دئدیکلریمزه باخمایاراق میللی مجلیس قورولمادان گله جکده یئنی یاراناجاق هر هانسی بیر تشکیلات طرفیندن بو سئچیلمیش سیمگه نین قبول اولوب اولمادیغی بیله ایکینجی بیر مسئله اولاراق اؤز گونجللیگینی قورویاجاق گؤرونر. تبریزلی بای بک ایمضاسی ایله یازیلمیش یازیدان اوخویوروق:
"... گونئي هرکاتينا گوج وئرمک اوچون، ايلک آدديم اونا سابيت بير گؤرونوش قازانديرماغدير. بو گؤرونوشون ايلک آشاماسي، سيمگه دير. سيمگه دئييرم آما، من اينانيرام کي ايندي سئچيله جک اولان سيمگه، گله جکده گئچيجي اولسادا، گونئي هرکاتي نين موستقيلليک بايراغي اولاجاقدير. لازيم گؤرونن سيمگه ني سئچمک اوچون، کيمي اؤنري وئرمک ايستيير، کيمي دانيشماغ ايستيير و کيمي سس وئرمک ايستيير قولون سيواماليدير. بو گون داها اوتورماغ بيزيم ياراريميزا اولماياجاقدير. گونلردي کي گونئيدن اؤنريلن، ايللر اؤنجه بير کيتابدا يئر آلان سيمگه سونولماقدادير. او سيمگه ني تعريف ائدنلر و تهريف ائدنلرين سؤزون بوش وئرمک لازيمدير. تعريف ائدنلر اگر اونا ميللي گئچميش قازانديرماغ نييتينده لر، تهريف ائدنلردم اگر هرکاتي ساپديرماغ و يا ساختا بايراغلارين قوروماغا چاليشيرلار، هاميسي بوشونا زحمت ائديرلر. سيمگه و اورتادا اولان اؤنريلره بيرگه قرار وئريلمه ليدير. بو نوکتادير کي گئچميشده اولان ساختا سئچيملرين قبول اولونامامازليقلاريني و يئني سئچيله جک اولان سيمگه نين لئجيميت اولدوغون آچيقلايير. اؤنريلن سيمگه ني ايسته ين و ايستمه يهنلرين سؤزلري دينله نيلمه ليدير. بو سؤزلر منطيقي اولورسا، اونلاري اينجلمکدن سونرا، هانچيسي داها چوخ يارارلي اولاجاق دييه سئچيلير. بونا دئييلير دئموکراتيک سئچيم. آما، گونيئ ايله باغلانتيدا اولمايانن بير توپلانتي نئجه دئموکراتيک اولا بيلير کي؟ ائله بونا گؤره دير کي اينديکي دوروملاري گؤاه آلاراق، ياپيلاجاق اولان توپلانتيلاردا يازي و سس يازيلمالي و اينتئرنئت واسيطه سيله گونئيده کي سورداشلارا چاتديريلماليدير. بو وسيله ايله، گونئيده ياشايانلاردا يانا يا قارشي دانيشيقلاري دينلييب، اؤز سؤزلرين چئشيتلي يوللار ايله خاريجده کي سويداشلارا چاتديرا بيلرلر"(1).
اوسته ایشاره اولوندوغو کیمی میللی مجلیس اولمادان بؤلونموش میللت اوولادلارینا "میللی بایراق و میللی سیمگه" سئچمک دوزگون گؤرونه بیلمز. آنجاق گونئی آذربایجان تشکیلاتلاری کئچری اولاراق گوئنی آذربایجان میللی حرکتی نی دونیا میللتلری آراسیندا تانیتماق اوچون هدف توتارلارسا، او زامان بوگونه دک تشکیلاتلار طرفیندن تکلیف اولموش سیمگه و بایراقلار دا گؤز آردی ائدیلمه دن آرایا قویولاراق بونلارا اوسته لیک آذربایجان جمهوریتی نین بایراغی دا نظره آلیناراق بوتون دوشونجه و فیکیرلر دینلندیکدن سونرا اورتاق بیر قرارین آلینماسی کئچری اولاراق بو آرا قاریشیقلیغا و دره بگلیگه سون قویابیلر دئیه دوشونمه لی ییک. آنجاق گله جکده بو مسئله نین بیر داها یئنی یاراناجاق تشکیلاتلار طرفیندن سورقویا چکیلجگی نی ده گؤزدن قاچیرمامالی ییق. تبریزلی بای بک ایمضاسی ایله یازیلمیش یازیدان اوخویوروق:
"... گونئي هرکاتي اوچون بيرگه سيمگه سئچمک اوچون، اونريلن سيمگه ده اولان آي و اولدوزون قارا اولماسي بير سيرا سويداشلارين ناراحات اولماسينا ندن اولوب. بو بير اؤنري اولاراق، تبيدير کي تام دوزگون بير سيمگه اولماياجاقدير. گئچنلرده وئريلن يئني اؤنريلر دوغرولتوسوندا، بلکي قارا يئرينه ساري قوللانيليرسا داها اويقون اولسون. آيدين تبريزي* و حتّی ميللي پارتي-دن** گلن بيلديريده ساري رنگ اؤنريليبدير. منده شخص اؤزوم اولاراق، ساري رنگي داها اويقون گؤرورم. دوغرودور کي گونئيده اولان سويداشلار اؤنرديکري سيمگه اوستونده بير چوخلو هزينه ائديبلر، آنجاق، هاميميزين ايسته کي بودور کي تورکچو و غورور وئريجي بير سيمگه ميز اولسون"(1).
اوسته ایشاره اولوندوغو کیمی بوگونه دک وار اولموش تشکیلاتلار اؤز ایچلرینده قرار آلمادان و تشکیلات مسئوللاری بیر آرایا گلیب اورتاق قرارا وارمادان (چاتمادان) گونئی آذربایجان بایراق مسئله سی اوزره قرار وئرمک مسئله نین حللی دئییل، وار اولموش دویونلره بیر داها دویون آرتیرماق آنلامینا گلر دئیه دوشونمه لی ییک.
قایناقلار و اتک یازیلار:
1 تبریزلی بای بک، ايري اوتوراغ، دوز دانیشاغ، گونئيده نه لر اولماليدير؟:
http://www.11008.baybak.com/il_11008_say_509.azr
2 بو یاناشما یانلیز تبریزلی بای بک ایمضاسی ایله یاییلمیش دوشونجه صاحابینا عایید دئییل، اؤزلرینی "بوتون و بیرله شیک آذربایجان تشکیلاتی"نا منسوب بیلن ذاتلار دا بو دوشونجه نی سیاست آلانینا داشییاراق اؤزلری بیلمه دن گونئی آذربایجان مسئله سینی آذربایجان جمهوریتی نین کؤلگه سینده ساخلاماغا چالیشمیشلار. کئچمیش ایللرده جهاندار بای اوغلو اؤزونو آدی چکیلن تشکیلاتین سؤزچوسو کیمی تقدیم ائده رک ایمیئل قوروپلاریندا بو ایزلنیمی آذربایجان ایجتماعیتینه یانسیتماغا چالیشمیش.
3 بیر آرایا گلمک سؤز قونوسو اولدوقدا بعضی شخصلرین اؤز باشینالیقلاری ایله بیر آرایا گلمکلری و میللت آدینا دانیشماقلاری دئییل، کیچیکلی و بؤیوکلو تشکیلاتلارین هئچ بیری گؤز آردی ائدیلمه دن و حذف اولونمادان بو مسئله نین حللینه چالیشماق لازیم گؤرونر. بیلیندیگی کیمی بعضی شخصلر بیر آرایا گله رک باشقلارینی تحریم و حذف ائتمکله اؤزلرینی توپلوما تحمیل ائدر و باشقالارینی سیرادان چیخارا بیلر دئیه دوشونرلر. مسئله و چتینلیکلر ده بورادان باشلار. بئله لیکله بئش آلتی نفر بیر قرار آلار و بو قرارا هامی نین سایقیلی و تمکینلی اولماماسی دا دره بگلیگه و آرا قاریشیقلیغا یول آچار. قیسسا سؤز ایله دئییلرسه، کئچیشدن درس آلما قابیلیتینده اولمایانلارین اؤزلرینه و میللتلرینه هئچ بیرخوش گلجک آرزو ائدیلمز.
ایشیق سؤنمز، 18.07.2008