ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان دیل و مدنیتلری فارس دیل و مدنیتی ایله عئینلشدیرمک می، یوخسا سفسطه ائتمک؟
بیلیندیگی کیمی بیر چوخلاری قارقا اولاراق کهلیک یئریشی یئریمگه چالیشارکن قارقالیقدان دا گئری قالمیش اولارلار. قارقا اولاراق اؤزونو کهلیگه بنزدنلردن بیری ده میرزا آقا عسگری ایمضاسی ایله فیکیرلرینی ایجتماعیته تقدیم ائدن ذات عالیدیر. یئری گلمیشکن بو ذات عالی نین فیکیرلری ایله تانیش اولاق، اوخویوروق:
".. ایران کشوری است دارای مردمی با فرهنگ‌ها و زبانهای متنوع . برغم گوناگونی زبان‌ها و فرهنگهای منطقه‌ای، زبان پارسی شاخصه‌ای مهم از هویت ملی همه‌ی ایرانیان است."(1)
بیلیندیگی کیمی میللی کیملیک (هویت) قازانیلاجاق (اکتیساب) دئییل، اوشاق آنادان دوغولارکن بیر اینسان اولاراق بو کیملیک اونلا دوغولموش اولار. دئمک ایران ممالیکی محروسه سینده کی تورک، تورکمن، کورد، عرب، بلوچ، لور و ساییره ائتنوسلارین میللیت باخیمدان کیم اولدوقلاری آنا قارنیندا ائشیتدیکلری لایلالار ایله شکیللنمیش اولار. بو اینسانلارا آنا دیللرینی یاساقلایاراق اونلاری فارسلاتماغا چالیشماق و اونلاری فارس گؤروندورمه چابالارینا باخمایاراق بو اوشاقلار بؤیودوکلری زامان بیله میللی کیملیک سیخینتی سی (بحرانی) ایله اوزلشمیش اولارلار. دئمک، ایران ممالیکی محروسه سینده حاکیم کسیلمیش فارس دیل و مدنیتی ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان ائتنوسلار اوچون بلیرله ییجی (شاخص) دئییل، اونلارین دیل و مدنیتلرینی قتله یئتیرمیش بیر قاتیل بیچیمینده اورتایا چیخاراق میللی بیلینجلی و فارس اولمایان اینسانلارین ذهنیتلرینده تظاهر ائدر دئیه دوشونورسک، میرزا آقا عسگری ایددعا ائتدیگی بو شاخص مشخوصو ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان ائتنوسلارا کیمین دیکته ائتدیگی اورتایا چیخمیش اولار. مسئله بئله اولدوقدا فارس دیلی ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان ائتنوسلار اوچون بیر بلیرله ییجی اینسانلیق گؤرونتوسو (نمادی) دئییل، اونلارین میللی منلیک و کیملیکلرینی داغیدیب آرادان آپارماقدا بیر قاتیل رولونو اوسلنمیش گؤرونر. گئنه ده میرزا آقا عسگری حضرتلری نین قلمیندن اوخویوروق:
".. ایرانیان در درازای هزاره‌ها وسده‌ها با هم زیسته‌اند، و مردمان آن از هر قوم و طایفه و منطقه‌ای با هم پیوندهای سببی و نسبی برقرار کرده‌اند و پشت به پشتِ هم از میهن خود در برابر بیگانه دفاع کرده‌اند."(1)
بو اوسته کی عیبارتلر ده ایچریک و ماهیت اعتیباری ایله ناغیل ساییلمالیدیر. بیلیندیگی کیمی تاریخ بویو اینسانلار توپلومدا یاشامانی یالنیز یاشاماغا اوستون حئساب ائتمیشلر. دئمک، ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مسئله سینی بیر چوخلاری خیال ائتدیکلری ناغیللار اساسیندا دئییل. بو مسئله نی تاریخده کی شاهلیق و شاهنشاهلیق حکومتلری ایله ایضاح ائتمگه یه چالیشانلار میللی مسئله نین ایران ممالیکی محروسه سینده نه اؤلچوده اولدوغونو باشا دوشموش دئییللر. میرزا آقا عسگری ذات گئنه ده یازیر:
".. سوای عرب‌ها که با ورود اسلام و پس از پیروزی لشگر عمر به سرزمین تصرف شده‌ی ایران آمدند، ملت‌های دیگر در این کشور، همگی تبار ایرانی دارند و از دیرباز در فلات ایران زیسته‌اند. کُردها، بلوچ‌ها، آذری‌ها، ترکمن‌ها، گیلانی‌ها، لُرها،حتا بخشی از عرب‌تباران جایگرفته در ایران ،افراد خانواده‌ی بزرگ ایران هستند."(1).
میرزا آقا عسگری نین میللتلر مسئله سینه بو بیچیمده یاناشماسی میللی مسئله نی درک ائتمیش اینسانلار آراسیندا چاش باشلیغا یول آچماسی چوخ دا چتین اولمامالیدیر. بللی اولدوغو کیمی میللی مسئله دئدیکده ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلرین یاشادیقلاری تاریخی یئرلری نین اؤزلرینه عایید اولوب اولمادیغینا داییر سند و قباله ایستمگه هئچ ده بیر ائحتیاج گؤرونمه مه لیدیر. اینسان توپلومو یاد و اونا عایید اولمادیغی بیر بؤلگه ده میللتلره عایید اولموش (دیل، مدنیت، گلنک، گؤرنک، تاریخی اراضی، و ساییره) خاراکتئرلرله اؤز یاشامینی چتین سوردوره بیلر دئیه دوشونورسک، میللی مسئله نین نه اولدوغونو درک ائتمیش اولاریق. آنجاق فارسلیق مفکوره سینه باش و جانلا قوللوقچو اولماغا چالیشان ذات عالیلر ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مسئله سینی نه اوچون اعتیباردان سالماق ایسته ییرلر مقوله سینه گلدیکده گئنه ده "ایرانی"، "انیرانی" و فارس باستانگرایلیغی اورتایا چیخمیش اولار. بئله لیکله فارس باستانگرالیغینا توتولموشلار دونیانی اؤزلرینه گولدورموش و فارس راسیستلیگینه ده خوش خیدمتلیک ائتمیش گؤرونورلر. میرزا آقا عسگری قلمیندن اوخویوروق:
"... ، همامیزی‌‌ی چندین هزارساله‌ی ایرانیان به حدی است که به آسانی می‌توان گفت تبار یا قوم یا فرهنگ و زبان ناب و خودبوده و در خود مانده‌ای در ایران وجود ندارد."(1).
موأللیف دیللرین بیربیرلریندن "سؤز" آلیب وئرمه مسئله لرینی اورتایا آتماقلا ایران ممالیکی محروسه سینده کی ائتنوسلارین میللی مسئله لری نین اولمادیغی ایزلنیمینی توپلوملار اوچون یاراتما چابالارینا قاپیلمیش گؤرونور. دئمک، میللی مسئله دئدیکده فارس راسیستلری و اونلارا قویروق اولموشلار دوشوندوکلری کیمی راسیستلیک مقوله سی دئییل، هر توپلوم باشقا بیر دیل و مدنیت صاحابلاری و حاکیملری نین باسقیسینا معروض قالمادان اؤزو کیملیکلری، دیل و مدنیتلرینی یاشاتما شانسینا مالیک اولمالیدیر دئیه دوشونولمه لیییک. بو باخیمدان کئچمیش 82 ایلده ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان ائتنوسلارین دیل و مدنیتی فارسلیق اساسیندا قورولموش سیستیم طرفیندن باسقی آلتینا آلینمیش گؤرونور. بو مسئله نی هاداران پاداران دئمکله یوزماغا چالیشانلار اینسان سئور دئییل، یالنیز عوامفریب ساییلابیلر دئیه دوشونمه لیییک. میرزا آقا عسگری گئنه ده یازیر:
"... با وجود این آمیختگی و همامیزی، تعداد زبان‌ها و گویش‌ها در ایران به گونه‌ای است که می‌توان، سوای زبان ملی و سراسری پارسی، از زبان‌ها یا گویش‌های کردی، ترکی، بلوچی و... نام برد."(1)
اوسته گؤروندوگو کیمی موأللیف فارس دیلینی ایران ممالیکی محروسه سینده فارس اولمایان میللتلر اوچون میللی قلمه آلارکن اونلارین آنا دیللری سسسیزجه "غیر میللی" ساییلار. بئله لیکله ایران ممالیکی محروسه سینده میللی بیرلیگه واریلماق اوچون محمود افشار یزدی نین فاشیستلیک تئوریلری بیر داها عوامفریبلیک ژئستی کیمی ایجتماعیتده سرگیلنمیش اولار. میرزا آقا عسگری گئنه ده یازیر:
"... این تنوع زبانی البته می‌تواند برای ایران یک امتیاز بزرگ به شمار آید. چرا که مردم ایران با این زبان‌ها می‌توانند با همزبانان و همریشه‌گان خود در مرزهای ایران به داد و ستد فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی بپردازند و در فضائی دوستانه، همدلی بین ایرانیان و همسایگان گوناگون خود که برخی‌شان بخشی از پیکره‌ی ایران بزرگ بوده‌اند و با زور و جنگ و توطئه از ایران کنده شده‌اند را آسانتر کنند. "(1)
ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان ائتنوسلارین آنا دیللری نی غیر میللی آدلاندیرماق، اونلارا بوگونکو ایران ممالیکی محروسه سی نین قونشولوغونداکی باجی و قارداشلارینی خاطیرلاتماق و سسسیزجه حاکیمت صاحابی اولان توپلوملاری بؤیوک ایران ممالیکی محروسه سی دئیه فارسلیق سیستیمی نین ترکیبینده گؤرمک ایستمک ایزلنیمینی آشیلاماغا چالیشماق محمود افشار یزدی لرین تئوریلرینی یئنیله میش ایفاده لر ساییلمالیدیر. میرزا آقا عسگری ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللی ظولمو ایضاح ائتمگه چالیشارکن یازیر:
" بی‌گمان، ستم‌هائی را که فرمانروایان قاجار بر تمامی مردم این سرزمین تحمیل کردند نمی‌توان به پای مردم ترکمن یا ترک‌زبان ایرانی نوشت. یا ستم‌هائی را که غزنویان و سلجوقیان بر تمامی مردم این سرزمین روا داشتند نمی‌توان خواسته‌ی ترک‌زبانان ایرانی دانست. همچنین، نارواهائی را که سرکردگان سیاسی مانند سران جمهوری اسلامی بر تمامی ایرانیان اعم از ترک و کرد و بلوچ و فارس روا داشتند نمی‌توان به حساب مردم ایران گذاشت"(1).
اوسته گؤروندوگو کیمی میرزا آقا عسگری حضرتلری اورتایا آتدیغی مسئله میللی ظولم مقوله سی دئییل، بو مسئله تک ائتنیکلی بیر توپلوم ایچره باش وئرمیش مسئله لره مناسیبت بیلدیرمک آچیسیندان ایضاح ائدیله بیلر دئیه دوشونمه لی ییک. بیلیندیگی کیمی 1925 اینجی ایله دک ایران ممالیکی محروسه سینده کی حاکیمیتلر، میللت مقوله سی اساسیندا دئییل، شاهلیق سیلسیله سی اساسیندا شخصلر طرفیندن ایداره ائتمک سیستیملری ایله ایضاح ائدیلمه لیدیر. دئمک، کئچمیشده کی تاریخی اولایلاری بوگونکو فارسلیق اساسیندا قورولموش ایداره ائتمک سیستیمی ایله ائشیت (برابر) گؤرستمگه چالیشماق یالنیز سفسطه مقوله سی نی خاطیرلاتمیش اولار. میرزا آقا عسگری گئنه ده یازیر:
".... زورگویان و فرمانروایان یونانی و عرب و ترک که در اثر یورش ها، و در پی جنگ‌های پی در پی بر ایران چیرگی می‌یافتند کوشش فراوانی بکار می‌بستند تا زبان و فرهنگ ایرانیان را نابود کنند."(1).
تاریخی اولایلاری پان ایرانیستلرین اویدوردوقلاری یالانلار اساسیندا دئییل، کئرچک تاریخ کیتابلاریندا اؤیرنمگه چالیشدیقدا تورکلر تاریخ بویو فارس دیل و مدنیتی ایله دوشمنلیک دئییل، عرب خلافتینه ایران ممالیکی محروسه سینده سون قویاراق فارس دیلینی دیوان دیلی ائتمکله بو دیلی آنادولو تورپاقلاریندا بیله یایماغا چالیشمیشلار. گؤروندوگو کیمی دئموکرات مئابلیق ائتمگه چالیشان میرزا آقا عسگری ذات عالی تورکلر اوزره هئچ بیر مرحمت سرگیلمک نیتینده دئییل، عکسینه فارس دیل و مدنیتی نی "زبان و فرهنگ ایرانیان" ایفاده سینه بوکمکله او بیر چوخ فارس راسیستلری نین باشلارینی اوجاتمیش اولار. میرزا آقا عسگری حضرتلری گئنه ده یازیر:
".. رژیم حکومت اسلامی که خورجین فرهنگ، دین و زبان عربی را بردوش دارد و می‌کوشد با دامن زدن به ایدئولوژی اسلامی واسلام سیاسی - آن‌هم از نوع تشیع آن - زمینه‌ی بلعیدن تمامی خاورمیانه را برای خود فراهم کند، فارس‌ها را به همان شدتی سرکوب می‌کند که کردها را. بلوچ‌ها را با همان شدتی سرکوب می‌کند که ترک‌زبانان ترکمنی یا آذری را. لرها را با همان شدتی سرکوب می کند که ایرانیان عرب‌تبار را."(1)
گؤروندوگو کیمی مؤالیف ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم کسیلمیش نیظام و اینتیظامی عربلیک مقوله سی ایله ایضاح ائتمگه چالیشارکن عربلر اوچون ایران ممالیکی محروسه سینده اؤز دیل و مدنیتلری نین گلیشدیرمه لری نین یاساق اولدوغونو بیر عوامفریب اولاراق ایجتماعیتین گؤزوندن قاچیرمیش اولار. بو دا تخلص ائتدیگی "مانی" و فارسلیق مفکوره سی ایله ایضاح ائدیلمه لیدیر. دئمک، میرزا آقا عسگری (مانی) بیر فارس باستانگرایی کیمی تاریخین کئچمیش دؤنگه لرینده ایلیشیب قالاراق بوگونکو اورتاملاری دگرلندیرمه قدرتینه مالیک دئییلدیر. میرزا آقا عسگری (مانی) گئنه ده یازیر:
"... نگاه ما به زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در کشور ایران از کدام زاویه باید صورت گیرد؟ سرانجام، حکومت ضدایرانی جمهوری اسلامی هم خواهد رفت، اما ایرانیان که نمی‌روند. ایران که نمی‌ر‌ود، فرهنگ‌ها و زبانهای ما که نمی‌روند. در دوسه هزار سال پسین، ده‌ها و ده‌ها حکومت ایرانی و انیرانی، عربی و ترکی، مغولی و تیموری، صفوی و سلجوقی رفته‌اند اما ایران و ایرانی مانده است."(1).
اوسته گؤروندوگو کیمی گئنه ده میرزا آقا عسگری مانی سفسطه ائتمگه چالیشار. بیلیندیگی کیمی ایران ممالیکی محروسه سینده اوچ دیل قوروپونا (دیل بیلیمینده قبول ائدیلمیش ایران دیللری، تورک دیللری و سام دیللری) عایید موختلیف ائتنیکلر یاشاماق اوزره دیرلر. دئمک، دیلچیلیک آچیسیندان بو اوچ دیل قوروپونو بیر دیل قوروپو (زبان ها و گویش های ایرانی) کیمی تقدیم ائتمک و موختلیف دیل و مدنیت صاحابلاری اوزره "ایرانی و انیرانی" دئییمی نی ده ایشلتمک دوزگون گؤرونه بیلمز. دئمک، تمامیتچیلیک مفکوره سی فارسلیق یانچیلاری نین گؤزلری نین اؤنونو توتدوغو اوچون اونلار نه دئدیکلری نی ده باشا دوشموش گؤرونمورلر. بونلارین یانی سیرا هر اینسانین بیر آنا دیلی اولدوغو کیمی هر میللتین ده بیر میللی دیلی و بیر مدنیتی اولابیلر دئیه دوشونورسک، "فرهنگهای ما و زبانهای ما" مقوله سی ده گؤز بویاماق اوچون بوش سؤزدن آرتیق اؤنم و اهمیت قازانا بیلمز دئیه دوشونمه لی ییک. ائله بوندان یانا دا فارسلیق مفکوره سینه قاپیلمیشلار فارس دیلی نی "زبان ملی" و باشقا دیللری ایسه "غیر ملی" قلمه آلارلار. میرزا آقا عسگری ذات عالی نین گؤروشلری اوزره داها آرتیق دوراقلادیقدا فارس شعوبیه چیلیگی اورتایا چیخمیش گؤرونر، اوخویوروق:
".. . منافع گروه‌های حاکم و سرکوبگر و چپاولگری مانند جمهوری ضدایرانی اسلامی، رویاروی منافع ملی و میهنی ایرانیان است. مردم ایران با هر زبان و فرهنگ و پیشینه‌ای ، با رژیم ایرانی‌کُش و ایران‌بربادده جمهوری اسلامی رودررو هستند. این حکومت، ایران را غنیمت جنگی خود، و ایرانیان را موالی و برده‌ی خود می‌پندارد. سرکوبگری این رژیم را نباید به حساب هیچیک از تبارهای ایرانی گذاشت."(1)
دئمک، آرا قاریشیمیش مذهب ائتمیش: "پیدا کنید پرتغال فروش را!!". ایران ممالیکی محروسه سینه فارسلیق سیستیمی نی اعمال ائدن تهرانداکی حضراتلار فارس خولیاچیلیغینا قاپیلمیش ذات عالیلر طرفیندن "ایرانلی" دئییل، عرب ساییلارلار. مسئله بئله اولدوقدا سوروشولمالیدیر: - میرزا آقا عسگریلر (مانی) فردوسی کیمی فارس شوبیه چیلیک مفکوره سینی کؤروکلر و ایران ممالیکی محروسه سینی مین ایل بوندان اؤنجه کی کئچمیش دؤنملره سوروکلرکن، ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان ائتنوسلارین آیدینلاری بو بربریته سئیریجی قالاجاقلارمی، یوخسا اونلار فارس راسیستلرینه دور دئیه رک اؤز میللتلری نین خیدمتینه گلمه نی اؤزلری اوچون میللی بورج و شرف سایاجاقلار می؟ میرزا آقا عسگری (مانی) حضرتلری گئنه ده یازیر:
".. به هر روی، هریک از ما ایرانیان، نخست ایرانی هستیم، بعد ترک یا کرد یا بلوچ یا فارس. هریک از ما نخست ایرانی هستیم بعد مسلمان شیعه، سنی، بی‌دین، دموکرات، چپ یا راست. هر ایرانی، نخست ایرانی است و پس از آن دارای این یا آن نظرگاه ، زادگاه ، زبان یا فرهنگ است."(1).
گؤروندوگو کیمی فارسلیق و عوامفریبلیک مفکوره سینه قاپیلمیشلار ایجتماعیتی آلداتماغا چالیشارکن، عوام ایچینده دئییلدیگی کیمی "زیرنانی گئن باشیندان پولمگه چالیشارلار". اینسان ایلک دوغولدوغو کند، شهر، ولایت و ایالته و سونرا ایسه مملکت و ممالیکی محروسه یه باغلی اولار مقوله سینی نظره آلار و بیریملره (فردلره) عایید اولاجاق بیرینجی دگرلره اؤنم و اهمیت وئررسک، "ایرانلی" دئیه فارسلیق مفکوره سی نین اویونونا گلمک اینسانلیق مقوله سینه اویقون گؤرونه بیلمز دئیه دوشونمه لی ییک. دئمک، تورک ائتنوسونا عایید اولان اینسانلار ایلک دوغولدوقلاری کند، شهر، ولایت، ایالت و مملکته باغلی اولمالی، سونرا ایسه اؤز توپلوملاری نین چیخارلارینی نظره آلاراق قونشو توپلوملار ایله دوستلوق و اینسانلیق باغ و ایلیشگیلرینی گئنیشلندیرمه لیدیرلر. ایرانلی دئیه فارسلیق کویرلری اوچون قوربان کسیلمک فارس راسیستلری و اونلارین قویروقلاری اوچون خوش گؤرونرسه ده، ایرانداکی فارس اولمایان ائتنوسلار اوچون بو مسئله تاریخده باغیشلانماز بیر خطا ساییلابیلر دئیه دوشونمه لی ییک. میرزا آقا عسگری (مانی) گئنه ده یازیر:
"... زبان پارسی، زبان سراسری ایرانیان بوده و هست، و زبان فرزندان ما خواهد بود، شاخصه‌ی هویت ملی ایرانیان است."(1)
دئمک، فارس دیلینی گلجک ایران ممالیکی محروسه سینده کی ائتنیکلرین تؤرمه و قالیقلارینا "زبان فرزندان ما" دئیه قلمه آلماق گلجک نسیللری فارس گؤرمک ایستگی نین آچیق تظاهورو کیمی قلمه آلینمالی و بو دئموکرات مئاب، عوامفریب و نژادپرستلرین یالانلارینا اینانمامالیییق. میرزا آقا عسگری بو دوشونجه لرینی خالق ایجتماعیتینه ایناندیرماق اوچون آذربایجانلی شخصلرین آدلارینی فارسچا یازدیقلارینا داییر سیرالاماغا چالیشار. بو دوغرولتودا اوخویوروق:
"..شهریار و کسروی و غلامحسن ساعدی آذربایجانی را که زبان فارسی را «ستون فقرات یک ملت عظیم» می‌دانست وادار به نوشتن به پارسی نکرده بود.... آنچه اینان همه را با میل درونی به سوی نوشتن و گفتن به پارسی دری کشانده همانا ارزش‌های والای این زبان ملی وسراسری است. زبان پارسی از غنی‌ترین زبانهای کهن است و دامنه‌ی آن در برخی از کشورهای دیگر که بیشترشان جزئی از ایران بزرگ بوده‌اند گسترده است"(1).
بیر چوخ فارس عوامفریبلری و اونلارا قویروق اولموشلارین تورکچه نین قرامئری یوخدور دئیه ایران ممالیکی محروسه سینده کی تورک ائتنوسونو آلداتماغا چالیشدیقلارینا باخمایاراق احمد کسروی آذربایجان تورکچه سی قرامئریندن فایدالاناراق فارسچانی ایفاده گوجونه صاحیب ائتمک و گئنیشلندیرمک اوچون بعضی گؤروشلرینی اورتایا قویماغا چالیشمیش (2). احمد کسروی نین بو سونقومالارینا (ملاحیظه لرینه) باخمایاراق میللی مفکوره آچیسیندان بو مسئله یه یاناشارساق، اؤز دیلینده ساوادسیز اینسانلار، او جومله دن احمد کسرویلر فارس شوونیستلیگی و فاشیستلیگینه یئم راحات یئم اولار دئیه دوشونمه لی ییک. بونلار باخمایاراق احمد کسروی، یحیی ذکا، تقی ارانی، خلیل ملکی لرین فارس شوونیستلرینه اویونجاق اولمالاری آذربایجان ایجتماعیتی طرفیندن دورمادان قینانمیش و تاریخ بویو قیناناجاقدادیر. ایندیسه، احمد کسروی نین فارس دیلی اوزره یازدیغی گؤروشلری نین بعضی بؤلوملری ایله تانیش اولاق، اوخویوروق:
"بجای "کننده" آمدن "کرده شده" ها: یک آک دیگر آنست که در برخی از ریشه ها بجای "کننده"، "کرده شده" می آورند. همچون: ایستاده، نشسته، خوابیده، گذشته، ریخته، پخته و مانند اینها. مثلاً میوگویند: "این خوابیده کیست؟"، که می باید بگویند: "خوابنده". همچنین در مانندهای آن. این هم یک آشفتگیست و چاره آنست که اینها را جز برویه "کننده" نیاورند. چه زیانی خواهد داشت، اگر بجای "ایستاده" که غلطست "ایستنده" بگویند و مانند آن؟!"(3).
اوسته کی ایفاده لرده احمد کسروی تورکچه "ائدن" یئرینه فارسچا "کرده شده" دئییل، "کننده"، "یاتان" یئرینه "خواب کرده، خوابیده" دئییل، "خوابنده"، و ساییره دئیه تکلیف ائتمیشدیر. احمد کسروی نین بو تکلیفلری آذربایجان تورکچه سیندن فارسچایا چئویری (ترجومه) اساسیندا حیاتا کئچمیش. صیفت و موصوف مسئله سینه گلدیکده احمد کسروی نین گئنه ده فارسچا اوزره سونقومالاری (ملاحیظه لری) اولموش، بو دوغرولتودا اوخویوروق:
"یک آشفتگی دیگر، در هم بودن رابها (صفتها) میباشد. مثلاً میگویند "دیوار کوتاه" در حالیکه غلطست، زیرا کوتاهی در برابر درازیست و در اینجا که خواستشان نا بلندیست، باید بگویند "دیوار پست". "دیوار کوتاه" آنرا گویند که درازیش کمتر باشد. نیز میگویند: "مرد درستکار". در حالیکه غلطست و باید بگویند: "مرد راستکار"، زیرا خواستشان کسیست که از دزدی و کلاهبرداری بپرهیزد و این "راستی" است. درست در برابر غلط یا شکسته میباشد. میگویند: "اینکار سخت است". در جاییکه باید بگویند: "دشوار" است، زیرا "سخت در برابر "سست" میباشد نه در برابر "آسان". میگویند: "این آب کند میرود" که غلطست و باید بگویند "آهسته" میرود. زیرا "کند" در برابر "تیز" است نه در برابر "تند".(3).
اوسته کی عیبارته باخدیقدا ده گئنه احمد کسروی نین آذربایجان تورکچه سیندن فایدالانماغا چالیشماسی دیققت چکیجیدیر. او تورکچه "آلچاق" یئرینه فارسچا "کوتاه" دئییل، "پست"، "دوزگون" یئرینه "راستکار" دئییل، "درستکار"، "چتین" یئرینه "سخت" دئییل، "دشوار" و "یاواش" یئرینه "کند" دئییل، "آهسته" کلمه لرینی ایشلتمگی تکلیف ائتمیش. بو یاناشما گئنه ده آذربایجان تورکچه سی اساسیندا حیاتا کئچمیشدیر. احمد کسروی فارسچادا صیفتلری دوغرو، دوزگون و یئرلرینده ایشلتمک اوچون آذربایجان تورکچه سیندن فایدالاناراق فارس ادبیاتچیلاری و توپلومو اوچون بیر شابلون یاراتماغا چالیمیش. او "دوز (راست)" قارشیسیندا "دروغ"، "دوغرو (درست) قارشیسیندا "غلط" دئیه کلمه لری بیر بیرلری نین قارشیسیندا سیرالاماغا چالیشمیش. احمد کسروی فارس دیلی اوچون اویدورولموش کلمه لر اؤرنک اولاراق آزرم، نوید، برومند، فره، فرهنگ، فرهومند، رادمرد، ستیز، نیایش و ساییره سؤزجوکلرین ده خالق طرفیندن آنلاشیلمادیغینا داییر چیخیشلار ائتمیش (4). احمد کسروی آنلامبیلیمی آچیسیندان دا فارسچادا ایشلنمیش بیر چوخ کلمه لرین یانلیش اولدوغونو ایفاده ائتمیش، اوخویوروق:
"مثلاً میگویند: "دیشب نگران خوابیدم". "نگران" از "نگریستن" میآید و در اینجا خواستشان "بیمناک" است، که با آن معنی ریشه ای هیچ سازشی نمیدارد. میگویند: "شاید که فردا باران بیاید". "شاید" که از "شایستن" است، که در اینجا معنی ندارد و خواستشان "گمان بردنست"، که بایستی بگویند: "باشد" یا "تواند بود". میگویند: "فلانکس بمن همراهی کرد" که خواستشان "کمک کردن" میباشد نه "بیکراه رفتن". میگویند: "قلان مرد نابکار است"، که خواستشان "بدکاره" است. یکی از مثالهای این آشفتگی کلمه "ارزان" است، که از ریشه "ارزیدن" میاآید ولی خواستشان آن معنی نیست. برای آنکه چگونگی روشن گردد، باید دانست که کالایی که ما بیک بهایی میخریم بیکی از سه حال تواند بود:
1) کالا و بها هر دو بیک ارج باشد (کتابی را به ده ریال بخریم)
2) کالا ارجش بیشتر از بها باشد (کتاب را به هشت ریال بخریم)
3) بها ارجش بیشتر از کالا باشد (کتاب را بدوازده ریال بخریم)"(5).
اوسته گؤروندوگو کیمی احمد کسروی آنلامبیلیمی آچیسیندان دا فارسچا ایله راضلاشمیش مقامدا یئر آلمیر . مسئله بونلا دا سونا چاتمایاراق احمد کسروی فعل دورومو (حالت زامان) آچیسیندان دا فارسچانین یئترسیز و الکن بیر دیل اولدوغونو سرگیله مگه چالیشاراق آذربایجان تورکچه سیندن فایدالانماقلا بو یئترسیزلیکلری آرادان قالدیرماغا چالیشارکن فارسچادا اولان بئش حالتی اون اوچ حالته قالدیرماغا چالیشمیش. بو دوغرولتودا اوخویوروق:
"گونه های گذشته و اکنون و فرمایش.... چنانکه گفتیم از این سیزده گونه در فارسی تنها پنج گونه را میشناختند (گونه های 1، 2، 4، 7، 10) و در دستور زبان فارسی که گرگانی برای دبستانها و دبیرستانها نوشته و از سالهاست که درس از روی آنهاست، تنها چهار گونه را یاد میگیرند (گونه های 1، 2، 4 و 7) و بهر یکی نام غلطی گزارده است.....
چون بیشتر اینگونه ها در ترکی آذربایجان هست و بکار میرود (6)، برای اینکه شناساندن آن زبان، این گونه های نو را در زبان پاک نیک فهمند، در برابر هر یکی ترکیش را هم میآورم.
1- گذشته ساده: نوشت یازدی
2- گذشته نادیده: نوشته یازمیش
3- گذشته همیشگی: نوشتی یازاردی
4- گذشته همانزمانی: مینوشت یازیردی
5- گذشته پیوستگی: همینوشت (یازماق اوزه ایدی)
6- گذشته آیندگی: خواستی نوشت یازاجاق ایدی
7- گذشته گذشته: نوشته بود یازمیش ایدی
8- گذشته همانزمانی نادیده: میونشته یازیرمیش
9-گذشته پیوستگی نادیده: همینوشته یازارمیش
10- گذشته گذشته نادیده: نوشته بوده یازمیش ایمیش
11- گذشته همیشگی همانزمانی: میونشتی یازماق اوزره اولارمیش
12- گذشته همیشگی پیوستگی: همی نوشتی دورمادان یازاردی
13- گذشته گذشته همیشگی: نوشته بودی یازدیم دئیه یازاردی"(7).
گؤروندوگو کیمی میللی بیلینج آچیسیندان یوخسول اولان احمد کسروی زامان ایجابیندا "ایرانیت" مقوله سی دئیه فارسلارین الکن دیللری ایله اؤزونو ایفاده ائده بیلمه دیگی اوچون اؤزونه ایفاده قودرتی یاراتماق اوچون آنا دیلی (آذربایجان تورکچه سی) نین قرامئریندن فایدالانماغا چالیشمیش(8). احمد کسروی نین بو سونقومالارینی (ملاحیظه لرینی) نظره آلاراق میرزا آقا عسگری نین احمد کسرویه "زبان فارسی ستون فقرات یک ملت عظیم" دئیه آدرسلدیگی ایتتیهاملاری نین یالان اولدوغونون فرقینا وارمیش اولوروق. دئمک، فارسچا بؤیوک میللتین تملی اولورسایدی، احمد کسروی بو دیلی قایدا و قانونا سالماغا احتیاج گؤرمز و بو دوغرولتودا فیکیرلشمز ایدی. دئمک، احمد کسروی دوشونجه و فیکیرلرینی کاغاز اوزره تؤکرکن، فارسچا یئترسیز گؤروندوگو اوچون احمد کسروی بو دگیشیلیکلرین اولماسینی لازیم گؤرموشدور دئیه قبول ائتمه لی ییک. شهریارا گلدیکده فارس حاکیمیتی طرفیندن تورک دیلی علیهینه قویولموش باسقی اونا اؤز دیلینده یازیب یاراتما ایمکانی وئرمه دیگینه باخمایاراق آز دا اولسا او اؤز آنا دیلینده یازیب یاراتماغا چالیشمیش. محمد حسین شهریار آنا دیلی اوزره یازیر:
قایناقلار:
1 میرزا آقا عسگری (مانی)، ما، ایران ما و ادبیات چند زبانی، شنبه ۱۶ تير ۱٣٨۶ - ۷ ژوئيه ۲۰۰۷:
http://www.akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=10272
2 احمد کسروی، زبان پاک، تهران، 1322 (1941)، صحیفه 24.
3 احمد کسروی، آدی کئچدیگی اثر، صحیفه 15.
4 احمد کسروی، آدی کئچدیگی اثر، صحیفه 15.
5 احمد کسروی، آدی کئچن اثر، صحیفه 17-18.
6 احمد کسروی آنا دیلینده ساوادسیز اولدوغو اوچون بعضی حالتلرین یئرلرینی آذربایجان تورکچه سینده کیتابیندا بوش بوراخمیش. بیز ایسه او بوشلوغو احمد کسروی نین فارسچا اوچون اویدوردوغو حالت چکیملری نین قارشیسینا آرتیرمالی اولدوق.
7 احمد کسروی، زبان پاک، صحیفه 20-24.
8 داها آرتیق نقد گؤزو ایله مسئله یه یاناشماق اوچون احمد کسروی نین "ورجاوند و بنیاد (1322-1323)" آدلی کیتابی دا دیققت چکیجیدیر.
9 محمد حسین شهریار، محمد حسین شهریار، کلیات ترکی شهریار، تورکون دیلی. چاپ 1371 تهران
ایشیق سؤنمز، 09.07.2007